| Popis: |
/Xam is die taal wat deur die /Xam-Boesmans, ook bekend as die /Kam-ka!ke, gepraat is. Die /Xam het binne menseheugenis suid van die Oranjerivier gewoon, in die gebied wat vroeër as die Kaapkolonie bekend was. Om daardie rede staan hulle ook bekend as die ‘Koloniale Boesmans'. Teen omstreeks 1695 kon baie van die /Xam, en die Khoikhoi, reeds Hollands praat, en later het Afrikaans hulle taal van voorkeur geword. Von Wielligh (1919 (1):11, 171), wat in die 1870's volksverhale van die /Xam opgeteken het, het die toenemende vlak van kennis van Afrikaans onder die /Xam, en die toenemende tweetaligheid onder die Boere, opgemerk en uitgewys. Traill (2007:145) meen dat die /Xam self seker bewus was dat hulle waarskynlik die laaste geslag van /Xam-sprekers sou wees, en dat die oordrag van die /Xam-taal in daardie stadium opgehou het. In die eerste helfte van die 20ste eeu het die /Xam-taal uitgesterwe. Traill (2007:146) wys daarop dat die uitsterwe van die /Xam-taal die linguistiese gevolg was van die grootskaalse uitwissing van hulle gemeenskappe en die verlies aan /Xam-identiteit, en dat die taal van die nasate van die oorlewende /Xam verskuif het na'n vorm van Afrikaans, en stilletjies het /Xam opgehou om gepraat te word. Besonderhede van die proses van akkulturasie word deur Van Vuuren (2016:39, 66, 77) aangegee. Van Vuuren (2016:77) wys daarop dat die tweetaligheid van die /Xam, met Afrikaans as hulle tweede taal, wat die gevolg was van akkulturasie met die Boere, onder die radar van Bleek en Lloyd se navorsing te bespeur is, en dat in Dorothea Bleek se Bushman Dictionary (1956) daar gevalle is waar die vertaling uit verskeie Boesmantale eers in Afrikaans was en slegs daarna in Engels, wat daarop dui dat die vertalings/verklarings waarskynlik eers in Afrikaans deur tweetalige /Xam-informante verkry is en daarna vertaal is. Verder verklaar Van Vuuren (2016:78) “... we find an undercurrent of Afrikaans terminology and expression just below the surface of the /Xam translations in the Bleek and Lloyd narratives or in the 1956 dictionary; they carry another and richer layer of meaning and significance not yet given the attention it deserves. All of these pointers indicated a missing link between the /Xam language and Afrikaans, mostly unrecognised in the Bleek and Lloyd research”; (“ons vind'n onderlaag van Afrikaanse terminologie en uitdrukking net onder die oppervlakte van die /Xam-vertalings in die Bleek en Lloyd-vertellinge, of in die 1956 Dictionary; hulle dra'n ander en ryker laag van betekenis en betekenisvolheid wat nog nie die aandag gekry het wat hulle verdien nie. Al hierdie wenke het'n ontbrekende skakel tussen die /Xam-taal en Afrikaans geopenbaar wat meesal nie in die navorsing van Bleek en Lloyd herken is nie.” Möller (2017:56, 57) wys ook daarop dat die Boesmantale verdwyn het as gevolg van die aanleer van'n tweede taal en tweetalig-wording, veral Khoikhoi en Hollands, en later Afrikaans. Talle afstammelinge van die /Xam is vandag Afrikaanssprekend, en hoewel die /Xam-taal nie meer gepraat word nie, is dit deel van die ontasbare kulturele erfenis van die mense. |
