Beyzâvî ve Lütfullah el-Erzurûmî’nin Tefsirlerinde İrab Olgusu

Autor: ELHUUT, Mücahit, KIZILKAYA, Yakup
Jazyk: arabština
Rok vydání: 2019
Předmět:
Zdroj: Volume: 23, Issue: 2 1053-1072
Cumhuriyet İlahiyat Dergisi
ISSN: 2528-9861
2528-987X
Popis: Iʿrāb is a phenomenon which has carried on itsimportance since the beginning of codification activities on Arabic languageand Islamic sciences. For this reason, it has been one of the basic elementstaken as a foundation for most of the Islamic sciences. Iʿrāb is a part of tafsīr,which is one of these sciences and whose primary purpose is to contributeunderstanding the Qur’ān. As a matter of fact, it is possible to speak about atruly conducted tafsīr only bypursuing the qualities that a language has in the strict sense. One of the mostobvious qualities of the Arabic language related to tafsīr is iʿrāb.Therefore, iʿrāb takes an importantplace in the mufassirs’(interpreters) methodology of tafsīr. Bayḍāwī, who is one of the mufassirs giving remarkable coverage to iʿrāb in their tafsīrs, is a mufassir whois widely respected in the Islamic world and especially in the eyes of Ottomanscholars. Hence, his tafsīr has beensubject to many other studies in terms of some aspects such as sharḥ, hashiya, abbreviations etc. Furthermore,some of the other tafsīr books havebeen written using this tafsīr as thebase. In this study, the tafsīrs of the two interpreters, Bayḍāwīand Lutfullāh al-Ardurūmī – an Ottoman period mufassir – are compared in terms of their approach to iʿrāb. It is understood that the sourceof most of Lutfullāh al-Ardurūmī’s opinions on iʿrāb was Bayḍāwī and that Lutfullāh al-Ardurūmī preferred tosummarize, explain and comment on Bayḍāwī’s ideas on the subjects he agreed.However, in some cases, he disagreed with Bayḍāwī’s opinions in a manner thatshows his competence in the language and especially in iʿrāb. In this case, he supported his opinions with the opinions ofother mufassirs, al-Zamakhshari, al-Rāzī and Abū Ḥayyān being inthe first place. In this study which makes a comparative analysis of theopinions of two mufassirs based onsome examples, apart from the books of these two mufassirs, the books of other mentioned mufassirs, in whose tafsīrsthe subject of iʿrāb holds animportant place and is analyzed as part of the topic.Summary: Iʿrāb means explanation andspecification. It functions through the rules by which edits the signs at theend of words in the Arabic language and makes them connect with each other, andthus it determines their values of meaning. Hence, in a sentence iʿrāb has a role which -by removingambiguity- helps reveal the elegant meanings, and makes it easier to understandthe deep meanings of the statement. Therefore, iʿrāb has always been one of the most fundamental properties thatArab linguists hold to as well as other scholars who work in fields where thequalities of language are looked after, such as ḥadīth, fiqh and kalām, and write books. In the tafsīr of the Qur’ān, iʿrāb has been one of the leadingfactors. Hence, the basic dynamic for the establishment of iʿrāb rules is to keep the Qur’ān safe from the misreading called lahn. The mufassirs (commentators) have greatly benefited from iʿrāb in understanding the Qur’ān aswell. One of the scholars who benefit from iʿrābin understanding the Qur’ān is the famous mufassir ʿAbdallāh b. Muḥammad al-Bayḍāwī (d. 685/1286) in his work Tafsīral- Bayḍāwī which is also known as Anwār al-Tanzīl wa-Asrār al-Ta'wīl. Thisbook is a tafsīr which has gainedwide acceptance in the scholar circles. Another scholar to use iʿrābfrequently like Bayḍāwī in his tafsīris Muḥammad b. Lutfullāh al-Ardurūmī (d. 1202/1788) who is also known asGöğsügür Lütfullah Efendi. The title of Lutfullāh al-Ardurūmī’s tafsīr, who is one of the Ottoman periodscholars and wrote books in various fields, is Rāmūzu't-Tahrīr ve't-Tafsīr. As this tafsīr gives wide coverage to the properties of language and iʿrāb, it is also possible to be calleda lugawī tafsīr. The commentatormostly preferred to explain Bayḍāwī’s opinions as well as benefiting from hisopinions on iʿrāb. In addition tothis, he benefited from the opinions of other mufassirs such as al-Zamakhshari, al-Rāzī and Abū Ḥayyān and many others for the subjectsrelated to iʿrāb. In thisstudy, Anwār al-Tanzīl wa-Asrār al-Ta'wīlby Bayḍāwī and Rāmūzu't-Tahrīr ve't-Tafsīrby Lutfullāh al-Ardurūmī are compared in terms of their approach to iʿrāb. The determinant for choosingthese two tafsīrs is that the waythese books approach iʿrāb showsimilarities. The aim of this study, which comparatively analyzes the subjectthrough some examples, is to determine the quality of the relationship in termsof their evaluating iʿrāb bydetermining the approach of these two mufassirsto iʿrāb in understanding the Qur’ānverses. Another aim of this study is to analyze the evaluations of Lutfullāhal-Ardurūmī, who lived later than Bayḍāwī, on the subjects he thought similarlyor he disagreed. At this point, thesubject, which is analyzed through examples of iʿrāb in both works, is discussed comparatively with the opinionsof al-Zamakhshari, al-Rāzī,Abū Ḥayyān and other mufassirswho gave wide coverage to iʿrāb intheir works.The twoscholars, whose opinions on iʿrāb areanalyzed in this study, undoubtedly have been the subject of many other studieswith their various aspects. Over the years, there are more and more studies onBayḍāwī who gains more and more reputation and whose works draw more attention.Related to our subject some studies analyze the way he used iʿrāb in interpreting the method in his tafsīr and verses of the Qur’ān.However, this study, unlike previous ones, discusses the way Bayḍāwī andLutfullāh al-Ardurūmī, who lived later than him, used iʿrāb in their tafsīrsrather than explaining the method in Bayḍāwī’s tafsīr and how he used the properties of language and iʿrāb in tafsīr. On the other hand, though Lutfullāh al-Ardurūmī was notstudied as much as Bayḍāwī, it is seen that some of his works have been thesubject of various studies. Some studies analyze his works in terms oflanguage. However, this study, by making a comparison of the opinions of thesetwo writers on this subject, tries to present the subjects that Lutfullāhal-Ardurūmī agreed or disagreed with Bayḍāwī in his tafsīr book when he appealed to Bayḍāwī’s opinion on iʿrāb and the sources of the opiniondifferences between them as well as evaluating Bayḍāwī’s approach to ʾiʿrāb. In addition, this study aims toevaluate by determining which forms Lutfullāh al-Ardurūmī used from quoting,explaining or referencing in points about which he had the same idea as Bayḍāwī.On the other hand, it is tried to be determined for the subjects he disagreedwith Bayḍāwī whether it was the writer’s own opinion or it was opting for oneover another after evaluating the opinions of previous scholars. Aboutthe approaching styles to subjects related to iʿrāb in the two works that are the subjects of this study, theseconclusions have been reached: Lutfullāh al-Ardurūmī mostly agreed with the opinionsof Bayḍāwī. Although he preferred to summarize most of Bayḍāwī’s opinions, hefelt the need to make explanations in some cases. More examples for thissubject, about which some examples are given in the study, can be given fromthe works of both writers. For the subjects he disagreed, Lutfullāh al-Ardurūmīpresented some other opinions in other tafsīrshe considered more to the point. For the subjects he disagreed with Bayḍāwī, heprimarily benefited from the Al-Kashshāf byal-Zamakhshari, Mafātihu'l Ghayb by al-Rāzī, al-Baḥr al-muḥīṭ byAbū Ḥayyān and from different opinions related to iʿrāb in other tafsīrs.In some of the opinions, he neither agreed with Bayḍāwī nor with other mufassirs and he stated his own opinion.These evaluations on iʿrāb have beenable to appear in the form of valuing one opinion above any other that has anobvious effect in determining the meaning as they can be from a writer who hasnever been mentioned previously. Lutfullāh al-Ardurūmī justified it when heagreed with Bayḍāwī’s opinions by presenting various evidence. This shows usthat the role of mufassirs who followthe previous ones is not only to summarize and gloss them but on the contrarythey have some methods, evaluations and criterion special to themselves. On theother hand, these results obtained by comparing the two works that are thesubjects of this study show us that although the accumulation of knowledge andcompilations left by the previous scholars to the later ones are abundant ineither language or other fields, a group of conclusions that were not reachedby them can be reached by the later ones as a result of extensive evaluationsand researches.
İrap Arap dili ve İslami ilimlere dair tedvin faaliyetlerininbaşlangıcından bu yana önemini devam ettiren bir olgudur. Bu sebeple farklıalanları konu alan İslami ilimlerin çoğunda esas alınan unsurlardan birisiolmuştur. Bu alanlardan biri olan veöncelikli hedefi Kur’ân’ın anlaşılmasına katkı sağlamak olan tefsirin de önemlibir parçasıdır. Zira dile ait özelliklerin tam manasıyla gözetilmesiyle ancakdoğru bir tefsir faaliyetinden söz etmek mümkün olabilmektedir. Arap dilinintefsirle ilgili en bariz özelliklerinden biri ise iraptır. Bundan dolayı herbir müfessirin tefsir yönteminde irap önemli bir yer işgal etmektedir.Tefsirinde iraba önemli bir yer ayıran müfessirlerden Beyzâvî, İslam âleminde veözellikle Osmanlı âlimleri nazarında kabul görmüş bir müfessirdir. Nitekimtefsiri; şerh, haşiye, ihtisar vb. yönlerden başka çalışmalara konu olmuştur.Ayrıca bazı tefsir çalışmaları da bu tefsir esas alınarak oluşturulmuştur. Buçalışmada Beyzâvî ve Osmanlı dönemi âlimlerinden olan Lütfullah el-Erzurûmî’nintefsiri, irabı ele alışları noktasında karşılaştırılmıştır. Lütfullahel-Erzurûmî’nin iraba dair görüşlerinin çoğuna Beyzâvî’nin kaynaklık ettiği,Beyzâvî ile aynı düşündüğü noktalarda onun görüşlerini özetleme, açıklama veyayorumlama yoluna gittiği görülmüştür. Bazı durumlarda ise kendisinin dile veözellikle iraba vukufiyetini gösteren bir tarzda Beyzâvî’nin görüşlerinekatılmamıştır. Bu durumda Zemahşerî, Râzî, Ebû Hayyân başta olmak üzere daha başkamüfessirlerin görüşleriyle kendi görüşünü desteklemiştir. Bazı örneklerüzerinden iki müfessirin iraba dair görüşlerinin karşılaştırmalı incelemesiniyapan bu çalışmada bu iki müfessirin eserlerinden başka tefsirlerinde irabınönemli bir yer işgal ettiği zikri geçen müelliflerin eserleri de konuyla ilgisibağlamında incelenmiştir.Özet: Açıklamak ve beyanetmek anlamlarına gelen i‘râb, Arap dilinde kelimelerin sonlarındaki alametleridüzenleyerek, kelimelerin birbirleriyle irtibatlarını kuran ve bu sayede anlamdeğerlerini belirleyen kurallar sistemidir. Dolayısıyla i‘râb, cümlede anlambelirsizliklerini ortadan kaldırarak anlam inceliklerinin ortaya çıkmasınısağlayan ve bu sayede sözdeki derin anlamların anlaşılma yolunu kolaylaştıranbir role sahiptir. Bu yüzden i‘râb, Arap dilcilerinin yanı sıra hadis, fıkıh,kelam gibi dile ilişkin özelliklerin gözetildiği alanlarda eser verenmüelliflerin de çalışmalarını dayandırdıkları temel noktalardan birisiolmuştur. Kur’ân-ı Kerîm’in tefsirinde de i‘râb başta gelen unsurlardan biriolmuştur. Nitekim i‘râb kaidelerinin konulmasındaki temel dinamik, Kur’ân’ıKerîm’i lahn adı verilen hatalı okumalardan korumak olmuştur. Tefsirciler deKur’ân’ı Kerîm’i anlamada i‘râbdan çokça faydalanmışlardır. Tefsîr-i Beyzâvîdiye de bilinen Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl adlı eserindeKur’ân’ı anlamada i‘râb özelliklerine sıkça başvuran âlimlerden birisi meşhurtefsirci Abdullah b. Muhammed el-Beyzâvî’dir (ö. 685/1286). Bu eser ilimçevreleri tarafından kabul görmüş bir tefsirdir. Beyzâvî gibi tefsirinde i‘râbıçokça kullanan bir diğer alim Muhammed b. Lutfullah el-Erzurûmî (ö. 1202/1788)olup Göğsügür Lütfullah Efendi olarak da bilinmektedir. Osmanlı dönemiâlimlerinden olan ve birçok ilim dalında eser veren Lutfullah el-Erzurûmî’nintefsirinin adı Râmûzu’t-tahrîr ve’t-tefsîr olup bu tefsirin dil ve i‘râbözelliklerine geniş yer ayırması sebebiyle lugavî tefsir olarak danitelendirilmesi mümkündür. Müellif bu tefsirinde Beyzâvî’nin i‘râba dairgörüşlerinden istifade etmenin yanında çoğu zaman onun görüşlerini açıklamayoluna gitmiştir. Bununla birlikte i‘râba dair mevzularda Zemahşerî, Râzî, EbûHayyân ve daha başka âlimlerin görüşlerinden de yararlanmıştır.Bu çalışmada Beyzâvî’nin Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl’i ileLütfullah el-Erzurûmî’nin Râmûzu’t-tahrîr ve’t-tefsîr’i, i‘râbı elealışları açısından karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Çalışmada bu ikitefsirin seçilmesindeki belirleyici etken eserlerin i‘râbı ele alışyöntemlerinin benzerlik arz etmesidir. Bazı örnekler üzerinden konuyukarşılaştırmalı olarak inceleyen bu çalışmanın amacı iki müfessirin Kur’ânayetlerini anlamada i‘râba yaklaşımlarını tespit etmek suretiyle bu ikimüfessir arasındaki i‘râb değerlendirmeleri bağlamındaki ilişkinin niteliğini belirlemektir.Çalışmanın diğer bir amacı Beyzâvî’den sonra yaşamış olan Lütfullahel-Erzurûmî’nin onunla aynı düşündüğü veya farklı görüşe sahip olduğunoktalardaki değerlendirmelerini incelemektir. Bu noktada, her iki eserde yeralan i‘râb örnekleri üzerinden incelenen konu, eserlerinde i‘râba geniş yerveren Zemahşerî, Râzî, Ebû Hayyân ve daha başka tefsircinin görüşleriyle demukayeseli olarak değerlendirilmiştir.Bu çalışmada i‘râba dair görüşleri değerlendirilen her iki alim kuşkusuzçeşitli yönleriyle birçok çalışmaya konu olmuştur. Yıllar geçtikçe şöhreti dahada artan ve eserleri daha çok ilgi gören Beyzâvî hakkındaki çalışmalar dahafazladır. Konumuzla alakalı olarak tefsirindeki yöntemi ve ayetlerianlamlandırmada i‘râbı kullanış tarzını inceleyen çalışmalar bulunmaktadır.Ancak bu çalışma, önceki çalışmalardan farklı olarak Beyzâvî’nin tefsirindekiyöntemi ve tefsirde dile ait özellikleri ve i‘râbı nasıl kullandığınıaçıklamaktan ziyade Beyzâvî ile ondan sonra yaşamış olan Lütfullahel-Erzurûmî’nin tefsirlerinde irabı ele alış tarzlarını mukayeseyi konuedinmektedir. Diğer taraftan Lütfullah el-Erzurûmî, Beyzâvî kadar çalışılmamışolsa da bazı eserlerinin çeşitli çalışmalara konu olduğu görülmektedir.Eserlerini dil yönünden inceleyen çalışmalar da bulunmaktadır. Ancak bu çalışmaBeyzâvî’nin tefsirde i‘râbı ele alışını da değerlendirmekle birlikte ikimüellifin bu konudaki görüşlerinin kıyaslamasını yaparak tefsirinde Beyzâvî’nini‘râba dair görüşlerine başvuran Lütfullah el-Erzurûmî’nin onunla ittifakettiği ve farklı düşündüğü tarafları ve bu farklılıkların kaynaklarını ortayakoymaya çalışmaktadır. Ayrıca Lütfullah el-Erzurûmî’nin Beyzâvî’yle ortakgörüşe sahip olduğu noktalarda onun görüşlerini ele alış tarzının alıntılama,açıklama veya atıf yapma gibi şekillerden hangisiyle gerçekleştiğini tespitederek buradan bir değerlendirme yapmayı amaçlamaktadır. Öte yandan farklıdüşündüğü noktalarda ise bu görüşün önceki âlimlerin görüşlerinin değerlendirilmesineticesinde birinin diğerine tercih edilmesi şeklinde mi yoksa bizzat müellifinkendi görüşü mü olduğu belirlenmeye çalışmaktadır. Çalışmaya konu olan iki eserdeki i‘râba dair mevzuların ele alınışbiçimiyle ilgili olarak şu sonuçlara ulaşılmıştır: Lütfullah el-Erzurûmîçoğunlukla Beyzâvî’nin görüşüne tabi olmuştur. Beyzâvî’nin çoğu görüşünüözetleme yoluna gitse de bazı durumlarda açıklama yapma ihtiyacı hissetmiştir.Çalışmada bazı örnekleri sunulan bu konuya dair daha çok örnek her iki müellifineserinden verilebilir. İhtilaf ettiği konularda ise diğer tefsirlerde dahaisabetli gördüğü görüşleri sunmuştur. Beyzâvî’ye katılmadığı noktalarda isebaşta Zemahşerî’nin Keşşâf’ı olmak üzere Râzî’nin Mefâtîhu’l-gayb’ı,Ebû Hayyân’ın el-Bahru’l-muhît’i ve daha başka tefsirlerdeki i‘râba dairgörüşlerden yararlanmıştır. Bazı görüşlerinde ise gerek Beyzâvî gerek diğermüfessirlerin görüşlerine katılmayarak kendi görüşünü belirtmiştir. İraba dairbu değerlendirmeler, önceden dile getirilmemiş müellife ait bir görüşolabildiği gibi anlamı belirlemede açık etkisi olan herhangi bir görüşün üstüntutulması tarzında da tezahür edebilmiştir. Lütfullah el-Erzurûmî, Beyzâvî’ningörüşlerine katıldığı durumlarda bunu çeşitli deliller sunarakgerekçelendirmiştir. Bu husus, kadim müfessirleri takip eden sonrakimüfessirlerin tefsirdeki rolünün sadece özetleme veya şerh etme şeklindegerçekleşmediğini, bilakis kendilerine has yöntem, değerlendirme vekıstaslarının bulunduğunu göstermektedir. Öte yandan çalışmaya konu olan ikieserin karşılaştırılmasıyla ortaya çıkan bu sonuçlar, kadim âlimlerin gerek dilalanında gerek diğer alanlarda sonrakilere bıraktığı bilgi birikimi veteliflerin bolluğuna rağmen kapsamlı inceleme ve araştırmalar neticesindeonların elde edemedikleri bir takım neticelere sonrakilerin ulaşabileceğini deortaya koymaktadır.
ملخص: لقد كان الإعرابمنذ بداية التأليف في العلوم العربية والإسلامية حائزا على قدم السبق، واتخذ عمدةوأساسا في كثير من العلوم الإسلامية في مختلف مجالاتها، وخاصة التفسير الذي كانغرضه الأول والأسمى فهم كتاب الله عز وجل ولا يكتمل الوصول إلى التفسير الصحيح دونمعرفة اللغة العربية، ومن ألصق العلوم العربية في التفسير الإعراب، لذا نال قسماعظيما لدى المفسرين على حسب منهج كل واحد منهم، ومن الأقدمين الذي كان له قبولاعظيما في العالم الإسلامي عموما والعلماء العثمانين خصوصا تفسير البيضاوي، فنالعناية الشرح والتحشية والاختصار والبناء عليه ونحو ذلك، وفي هذا المقال حرصالباحثان على المقايسة بين تفسير البيضاوي وتفسير لطف الله الأرضرومي من العهدةالعثمانية من حيث الإعراب، وتوصلا إلى أنّ معظم آراء لطف اللهالأرضرومي المتعلقة بالإعراب كان مصدرها البيضاوي، وعند الاتفاق بينهما شرحالأرضرومي رأي البيضاوي أو اختصره أو علق عليه، وعند مخالفته ذكر آراء المتقدمينفي المسألة كالزمخشري والرازي وأبي حيان وغيرهم من العلماء الذين كان لهم السبق فيإعراب القرآن الكريم في تفاسيرهم، وعلل سبب المخالفة، وهذا يدل على تمكنه في هذاالفن وخاصة الإعراب ومدى آليته في استخدامها في التفسير، واتبع في هذاا المقالأسلوب الاستقراء والمقارنة بين الأمثلة، واعتمد في ذلك على البيضاوي والأرضروميلأنهما أساس هذه الدراسة وإضافة إلىالمؤلفين الذين مر ذكرهم.خلاصة: إن الإعراب هو التوضيحوالتبيين والقواعد التي من خلالها يتبين آلية ربط الكلمات بعضها ببعض، ووضع علامات آخرها وتقدير معانيها،وهو النظام الذي من خلاله يتم ربط المفردات بعضها ببعض، والتوصل إلى المعنىالتحقيقي أو التقريبي، وبناء عليه فقد لعب الإعراب دورا مهما في فهم المعانيالرقيقة وإزالة الالتباس عن المعاني الدقيقة وسهل الوصول إلى المرادات العميقة،ولذلك كان للإعراب دورا لدى اللغويين إضافة إلى المؤلفين في العديد من العلومالإسلامية كالفقه والحديث والفلسفة وغيرها من حيث كونه معتمدا واساسا، كان لهالصدارة في تفسير القرآن الكريم، لأنالإعراب أساس نشاته وصدوره كعلم هو حفظ كتاب الله عز وجل من اللحنوالخطأ، فالمفسرون استفاد من الإعراب بكثير لفهم القرآن الكريم. ومن هؤلاءالعلماء الذين عنوا بالإعراب كثيرا في فهم كتاب الله عز وجل الإمام البيضاوي وهوالعلم المشهور عبد الله بن عمر بن محمد البيضاوي (ت. 685/1286) في كتابه أنوارالتنزيل وأسرار التأويل وهو المعروف بــتفسير البيضاوي، وهو كتاب نالالقبول من قبل أهل العلم، وكذا الامام لُطف الله بن محمد الأرضرومي (ت. 1202/1788)،وقد عُرف بكوكسي كور لُطف الله السيد، وهو من علماء العثمانين، فما شاع من علم منالعلوم في عصره إلا وجد للأرضرومي فيه تأليف، وكتابه راموز التفسير والتحريرويمكن وصف تفسير لطف الله الأرضرومي بأنه تفسير لغوي حيث توسع في ذكر وجوه اللغةوالإعراب توسع البيضاوي ذاته، واستفاد فيه من آراء البيضاوي المتعلقة بالإعراب، وزادعليه في كثير من الأحيان شرحا أو توضيحا، وزاد عليها مما استفاده من الزمخشريوالرازي وأبي حيان وغيرهم من العلماء.وفي هذا المقالحرص الباحثان على المقارنة بين تفسير البيضاوي وتفسير لطف الله أفندي الأرضرومي منحيث استخدام كل منهما للإعراب في تفسيره، واتخذ اساسا للدراسة تفسيري البيضاويولطف الله الأرضرومي لأنهما من منهج واحد، وانتهج في ذلك أسلوب الاستقراء والمقايسةبين الأمثلة للوصول إلى فهم علاقة كلا المفسرين ببعض وكيفية استخدامهم للإعراب فيفهم آي الذكر الحكيم، ولنرى كيفية طريقة لطف الله الأرضرومي، الذي عاش بعد البيضاوي،في المسائل الإعرابية التي وافق فيها البيضاوي وفي النقاط التي خالف فيها البيضاوي،وفي الأمثلة التي جيء بها لتوضيح الموضوع الآنف الذكر تمّ الرجوع إلى تفسير الزمخشريوالرازي وأبي حيان وغيرهم من العلماء الذين كان لهم العناية الكبيرة بإعراب القرآنفي تفاسيرهم. ولا شك أن كلاالعالمين نالا قسطا من البحث والدراسة لدى كثير من الباحثين مع اختلاف في الكمية،فالبيضاوي الامام الذي نال القسط الاكبر من الحظ والشهرة على مر السنين، مالتمؤلفاته عبر الزمن العناية الخاصة ومنها ما كان مختصا في منهجه اللغوي في تفسيرهلكتاب الله عز وجل ومدى استخدامهللاعراب، وفي هذا المقال لم يكن الهدف عند الباحثين هنا كالباحثين السابقين اثبات وتوضيحمنهج البيضاوي في استخدامه للغة عموما والإعراب خصوصا، بل يحاول المقايسة بينه وبينمفسر عالم متأخر عنه من حيث استحدام الإعراب في تفسير كتاب الله عز وجل. وكذا لطف الله الأرضروميالذي يشكل جانبا آخر من الدراسة وإن لم ينل الشهرة والحظوة التي نالها البيضاويلدى الباحثين لكن بعض مؤلفاته بدأت الأضواء تسلط عليها، وبدأ بعض الباحثين العنايةبما قدمه من مؤلفات، هناك دراسات درست مؤلفات الأرضرومي من حيث اللغة، ولكن هذا البحثيتميز لا في دور البيضاوي في استخدام الإعراب في تفسيره فحسب بل يتميز بالمقارنة بينتفسيرين، وأوجه الخلاف والاتفاق ومصادر الاتفاق والاختلاف في إعراب القران الكريم،ومدى تأثر أحدهما من الآخر، لتبيين نوع هذه الاستفادة هل هي استفادة اقتباس أو شرحوتعليق أو عطف، وعند المخالفة هل كانت هذه المخالفة بإضافة قولأو مقارنة بينه وبين أقوال المتقدمين وترجيح بعضها على بعض، أم للمتأخر أقوالا خاصةلم يسبق إليها.ويمكن اختصارالاستفادة بين الإمامين على النحو التالي: وافق الأرضرومي البيضاوي في الغالبوكثيرا ما يختصر عبارة البيضاوي وبعضا يضيف للتفصيل، لهذه يمكننا أن نأتي بكثيرالأمثلة توضح نماذجا من الموافقة سواء كانت اختصارا أو تفصيلا، وعند مخالفةالأرضرومي البيضاوي في مسائل الإعراب قدّم رأيا مستفادا من التفاسير الأخرى والتيرآها أقوى أو ألصق بالمعنى، ومن هذه التفاسير التي اعتمد عليها للإتيان برأي مخالفللبيضاوي الكشاف للزمخشري، ومفاتيح الغيب للرازي، والبحر المحيطلأبي حيان وغيرها مما لا مجال لسرده جميعا هنا، وفي بعض الأحيان تفرد برأيه فيالإعراب، وخالف فيه البيضاوي وغيره من المفسرين، والتفرد ربما كان برأي لم يسبقإليه وربما كان بتقديم أحد الأراء على الآخر دون متابعة من سبقه من المفسرين إليهوله أثر واضح في المعنى، وما وافق فيهالبيضاوي فقد بنى موافقته على الحجة والدليل، وقد جمع في تفسيره كثيرا من الآراءوالذي يفيدنا أن اللاحقين لم يكن دورهم في العلوم وخاصة علوم العربية دور المختصروالشارح؛ بل لهم بصمتهم الخاصة ورأيهم الراجح الذي يعتمد عليه، ومنه نصل إلى خلاصةمفادها رغم غزارة ما قدمه المتقدمون للمتأخرين من العلوم والمؤلفات لكن باب البحثوالتمحيص في المسائل لغوية أو غير لغوية لا يزال مفتوحا للناقد ولأرباب العلومللتوصل إلى معان لم يسبقوا إليها.
Databáze: OpenAIRE
Externí odkaz: