İslâm Medeniyetinde Teşekkül Eden Eğitim Tasavvurunda Şer′î İlim Kavramı

Autor: ÇELİKTAŞ, Hasan Sabri
Jazyk: turečtina
Rok vydání: 2019
Předmět:
Zdroj: Volume: 23, Issue: 3 1077-1100
Cumhuriyet İlahiyat Dergisi
ISSN: 2528-9861
2528-987X
Popis: In thisarticle, the meaning of concept of sharʿīscience gained in the conception of education,which was established in Islamic civilization, was studied. The main problem ofthe research is to evaluate the idea of education in Islamic Civilization,which is closely related to the concept of sharʿī science, with a falseperception that it consists entirely of religious education. The beginning ofIslamic Civilization is traced back to descent of the Qur'an. The conception ofeducation that started to emerge after this period is based on theunderstanding of the Qur'an and hadiths at first. In later times, a widevariety of fields, such as language, literature, logic, wisdom, riyāzat, nature, and astronomy, havebeen included in the concept of education to encompass the whole existence ofthe entity. In the following centuries, these fields, which were included in the course curriculum of the madrasahs, were examined in detailin the works of classification ofsciences. Therefore, the false perception needs to be reconsidered. Forthis reason, the article focuses on how the concept of sharʿī science isdefined. Historical data analysis method was used to solve the problem. Theclaim of the article is that the concept of shar′i science has wide perspectiveto cover the world of meaning, mind and essence of man. As a result, thisarticle, it was determined that the concept of sharʿī science has a meaning tocover the majority of information fields that are subject to instruction in oureducational conception.Summary: The formation of the conception of education in Islamic civilization hasemerged in the long term through a scientific process. During this time, a richcurriculum on the concept of education was shaped. The sciences that form thecurriculum have been diversified in later periods compared to the early periodsof Islam. With the advent of the different sciences, which provided thisdiversification and which were not at first, all the existing sciences wereclassified according to different perspectives by the ulama (muslim scholars).In the classifications, which have important contributions to the conception ofeducation, the sciences were tried to be introduced and their position in theeducation life was tried to be explained. The sciences classified have not beendealt with against each other but rather to complement each other in differentways. The distinction of sciences in classification; different approaches suchas linguistically, religious, secular, mental, transportation, philosophicaland sharʿī have been developed.Theconcept of sharʿī science, which can be expressed as a general definition ofthe sciences, is given in almost all of the works related to the classificationof sciences, even under the name or different titles. When we look at theclassification, it is seen that sharʿī sciences are handled in four different approaches.As the first approach, the sharʿī sciences are among the main elements of maindivision in the classification. Here, the sharʿī sciences, in general, with thelinguistic sciences and mental sciences were included in the top title. In thesecond approach, there are works in their classification that do not includethe sharʿī sciences and the distinction between it. In addition, these workscollect the sciences within this scope under other scientific compositions orother names. In the third approach, among the works that give information aboutthe general of the sciences, there are those who mentioned all together withoutclassifying these sciences and others. In the last approach, the sharʿīsciences are seen as the upper description of the knowledge fields that areincluded in the teaching, which covers the majority of the other sciencesexcept for the linguistic sciences.Theapproaches presented in the classification of sciences indicate the diversityof the issue. In order to have better understanding of the issue, it is usefulto look closely at the meaning of the concept of sharʿī sciences. At thispoint, three definitions of 2nd, 4th and 12th centuries are given respectively.Firstly, for Jābir b. Hayyān sharʿī science is the most useful politics interms of religion and the world, because it contains the benefits of theworld's interests after death.Secondly,al-Ghazali (d. 505/1111) describes the sharʿī science as the knowledge learnedfrom Şārī ʿ and prophets, but not by the experience and hearing. According tothis, the sharʿī science is defined as the knowledge of the sunnah that onlygives information about revelation. The information fields outside thisdefinition are also considered as the sciences, which are instrumental inreaching to sharʿī science.Theperspective of the third definition of sharʿī science is given by Saçaklızāde(d. 1145/1732). He lists the three definitions made before the time of his lifefrom the specific (hās) to the general (ām). Saçaklızāde gave theaforementioned definition of al-Ghazali in the first sense of the concept ofsharʿī science. He points out that the meaning given here is allocated. Thesecond definition belongs to Molla Husraw (d. 885/1480). According to him, thesharʿī science is the sciences that can be reached through the sciences of theŞārīʿ. In other words, it is the sciences that are not used except forobtaining the sciences obtained from Şārīʿ itself. This meaning is a bit moreextensive since there are no records as described in al-Ghazali. Thisdefinition is also included in the sciences benefited from it. Although it isnot the first, there is usūl-i fiqh(Islamic legal theory) within this meaning.In thethird definition, sharʿī science is the sciences that form the basis for thingsarising from Şārīʿ or originating from Şārīʿ. This definition belongs to IbnHajar el-Haytamī. He did not consider the partial allocation of the secondmeaning as given above, and included all the instrument sciences in thedefinition of sharʿī science. Based on the definitions he gave, three sharʿīscience approaches made before the time he lived were listed from specific togeneral. Thus, in a sense, he depicts the general shape of the sharʿī scienceperspective. With the approach to generalization, we can say that a sharʿīscience perspective that encompasses the majority of the fields involved ineducation is developing. In thethird meaning of sharʿī science, it is seen that the majority of the fields ofknowledge in education and training are gathered under one roof. The mostimportant factor gathering the sciences together is the effort to understandthe purpose of Şārīʿ, who owns the whole area of existence. The fields ofknowledge and sciences needed to achieve this aim can be included in thedefinition of sharʿī science. The effort to understand the purpose of Şārīʿ isalso at the center of the idea of Islamic education. Since there are variousdimensions of being, each step taken to understand and learn them is directedin a way to Şārīʿ itself. Whether it is language and literary sciences or othersciences, such as mathematics, physics and philosophies, the aim is torecognize and understand Şārīʿ for the collection of things that fall withinthe scope of all educational activities.Withsharʿī science approach, teaching the whole of the area of existence owned byAllah is possible within the concept of education. In the works written for theeducation curriculum, it is seen that the perspective covering the majority ofthe sciences in the definition of third sharʿī science is preserved. First ofall, the meaning integrity of the sharʿī science concept has been determined.In the definitions of three different periods given here, it is seen that theapproach to the sciences, which are the subject of instruction in education isnot exclusive but inclusive. Especially because of the width in the thirdsense, the majority of the instrument sciences and mental science fields in thecurriculum are included in the definition of sharʿī science.
Bu makalede şer′î ilimkavramının İslâm medeniyetinde teşekkül eden eğitim tasavvurunda kazandığı anlam incelenmiştir. Şer′î ilimkavramıyla yakından ilgili olan İslâm medeniyetinde teşekkül eden eğitimtasavvurunun, tamamıyla dinî eğitimden ibaret olduğu şeklinde yanlış bir algıyladeğerlendirilmesi araştırmanın temel problemidir. İslâm medeniyetininbaşlangıcı Kur’ân-ı Kerim’in inişine kadar geri götürülmektedir. Bu dönemdenitibaren oluşmaya başlayan eğitim tasavvuru ilk başlarda Kur’ân-ı Kerim vehadisleri anlama temeline dayanmaktadır. İlerleyen zamanlarda varlığın tamamını kuşatacak şekilde eğitimtasavvurumuza; dil, edebiyat, mantık, hikmet, riyaziyat, tabiiyyat ve heyetgibi birbirinden çok farklı alan dâhil olmuştur. Sonraki yüzyıllarda medreselerin ders müfredatına da giren bu alanlar ilimler tasnifi eserlerinde ayrıntılı olarak incelenmiştir.Dolayısıyla eğitim tasavvurumuzun tamamıyla dinî eğitimden ibaret olduğuşeklindeki algının yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bu sebeplemakalede şer′î ilim kavramının nasıl tanımlandığı üzerinde durulmuştur.Problemin çözümüne yönelik tarihî veri analiz yöntemi kullanılmıştır. Makaleniniddiası ise şer′î ilim kavramının, insanın anlam dünyasına, zihnine ve özüneyönelik alanları kapsayacak şekilde geniş bir perspektife sahip olmasıdır.Makalenin sonucunda şer′î ilim kavramının, eğitim tasavvurumuzda öğretime konuolan bilgi alanlarının çoğunluğunu kapsayacak anlam genişliğine sahip olduğutespit edilmiştir. Özet: İslâm medeniyetinde teşekkül eden eğitimtasavvurunun oluşumu uzun vadede ilmî bir süreçten geçerek ortaya çıkmıştır. Buzaman zarfında eğitim tasavvuruna ilişkin zengin bir ders müfredatı daşekillenmiştir. Ders müfredatını oluşturan ilimler İslâm’ın ilk dönemlerinenazaran sonraki dönemlerinde çeşitlenmiştir. Bu çeşitlenmeyi sağlayan ve ilkbaşlarda olmayan farklı ilimlerin gelişiyle birlikte tüm mevcut ilimler ulemâtarafından farklı bakış açılarına göre tasnif edilmiştir. Eğitim tasavvurununoluşumunda önemli katkısı olan tasniflerde ilimler tanıtılmaya ve bunlarıntahsil hayatındaki konumları belirtilmeye çalışılmıştır. Sınıflandırılanilimler birbirinin karşıtı olacak şekilde değil, bilakis birbirini farklıyönlerden tamamlar şekilde ele alınmıştır. Tasniflerde ilimlerin ayrımı;lügavî, dinî, dünyevî, aklî, naklî, felsefî ve şer′î gibi farklı yaklaşımlargeliştirilerek mevzu bahis edilmiştir.İlimlerin genel bir tanımlaması olarak ifade edilebilen şer′î ilimkavramına, ismen veya farklı başlıklar altında da olsa ilimler tasnifi ileilgili eserlerin hemen tamamında yer verilmiştir. Tasniflere bakıldığında dörtfarklı yaklaşımda şer′î ilim kavramının ele alındığı görülmektedir. Birinciyaklaşım olarak değerlendirebileceğimiz eserlerde şer′î ilimler, tasnifteki anabölümlemenin temel unsurları arasındadır. Burada şer′î ilimler, genelde dililimleri ve aklî ilimlerle birlikte üst başlıkta yer almıştır. İkinci yaklaşımda ise tasniflerinde şer′î ilim tamlamasına ve bununlailgili bir ayrıma yer vermeyip bu kapsamdaki ilimleri başka ilim terkipleriveya başka isim altında toplayan eserler bulunmaktadır. Şer′î ilimlerin elealındığı üçüncü yaklaşımda, ilimlerin geneli hakkında bilgi veren eserlerarasında söz konusu ilimlerle diğerlerini tasnif etmeden, hepsini bir aradazikredenler yer almaktadır. Son yaklaşımda yer alan tasnifler arasında şer′îilimler, lügavî ilimler haricindeki diğer ilimlerin çoğunluğunu kapsayacakşekilde öğretime söz konusu olan bilgi alanlarının üst tanımlaması olarakgörülmektedir. İlimler tasnifinde ortaya konulan yaklaşımlar meselenin çeşitliliğineişaret etmektedir. Meseleyi daha iyi anlayabilmek için şer′î ilim kavramınınanlamına yakından bakılmasında fayda bulunmaktadır. Bu noktada sırasıyla hicrîII., VI. ve XII. yüzyıla ait üç tanıma yer verilmiştir. İlk olarak Câbir b.Hayyân şer′î ilmi, dünya menfaatlerinden ölümden sonrasına ait faydalarıiçermesinden dolayı kendisiyle, din ve dünya bakımından faydalı siyasetlerin enüstünü kastedilen ilim şeklinde tanımlamaktadır. İkinci olarak Gazzâlî (ö. 505/1111) şer′î ilim tanımını, tecrübe ve işitmekleolmayıp ancak Şârî’den ve peygamberlerden öğrenilen ilim, şeklinde yapmaktadır.Buna göre şer′î ilim sadece vahiy ve vahye müteallik sünnet bilgisi şeklindetanımlanmıştır. Bu tanımın dışında kalan bilgi alanlarına da şer′î ilmeulaşmaya vesile olan ilimler olarak bakılmaktadır. Şer′î ilmin üçüncü tanımına ilişkin perspektifi, Saçaklızâde (ö.1145/1732) vermektedir. O yaşadığı dönemden önce yapılan üç tanımı kapsamı özel(hâs) olandan genel (âm) olana doğru sıralamaktadır. Saçaklızâde şer′î ilimkavramının birinci anlamında, Gazzâlî’nin yukarıda zikredilen tanımını elealarak burada verilen anlamın tahsis edilmiş olduğuna işaret etmektedir. İkinciverdiği tanım ise Molla Hüsrev’e (ö. 885/1480) aittir. Ona göre şer′î ilim,Şârî’ye mahsus olan ilimlere kendisi aracılığıyla ulaşılabilen ilimlerdir. Yanikendisinden Şârî’den elde edilen ilimleri elde etmenin dışında yararlanılmayanilimlerdir. Bu mana Gazzâlî’nin tanımındaki gibi kayıt konulmadığı için birazdaha kapsamlıdır. Ayrıca bu tanıma ‘kendisinden yararlanılan ilimler dedâhildir. Birincisinde olmadığı halde, bu mananın kapsamında usûl-i fıkıh ilmiyer almaktadır. İbn Hacer el-Heytemî’ye (ö. 974/1567) ait olan üçüncü tanımda şer′î ilim,Şârî’den kaynaklanan veya Şârî’den kaynaklanan şeylere dayanak teşkil edenilimlerdir. İbn Hacer, yukarıda verilen ikinci anlamdaki kısmî tahsisi dedikkate almamış ve şer′î ilim tanımına bütün alet ilimlerini dâhil etmiştir.Buradaki üçüncü tanımın aynı zamanda Câbir b. Hayyân’ın şer′î ilim kavramınayüklediği anlamla ilk çizdiği tabloya, ilimlerin birçoğunu kapsama bakımındanyaklaşmış olduğu da görülmektedir. Saçaklızâde verdiği tanımlardan hareketle yaşadığı dönemden önce yapılanüç şer′î ilim yaklaşımını özelden genele doğru sıralayarak bir bakıma şer′îilim bakış açısının umumî şeklini resmetmektedir. Bu tanımlara bakıldığındaşer′î ilim kavramının üç şekilde ele alındığı müşahede edilmektedir. Şer’î ilimbirincisinde Gazzâlî’de olduğu gibi mahza Allah Teâlâ’nın vahyi ve Hz.Peygamber’in (sav) vahye müteallik bilgisi şeklindedir. İkincisinde ise Câbirb. Hayyân’ın yaklaşımındaki gibi ahirete ilişkin fayda sağlayan din ve dünyayaait bilgi olarak ifade edilmektedir. Üçüncüsünde de Şâri’in maksadını anlamayayönelik bilgi alanlarını kapsayacak şekilde tanımlanmıştır. Gazzâlî kavramınanlamını tahsis ederken diğerleri umumileştirmiştir. Umumileşme şeklindekiyaklaşımla eğitim öğretime söz konusu olan alanların çoğunluğunu kuşatan birşer′î ilim bakış açısının geliştiğini söyleyebiliriz. Saçaklızâde’nin ön plana çıkardığı şer′î ilmin üçüncü anlamında eğitim veöğretime söz konusu olan bilgi alanlarının çoğunluğunun bir çatı altındatoplanmış olduğu görülmektedir. İlimleri bir araya toplayan en önemli etken isebütün varlık alanının sahibi olan Şârî’in maksadını anlama gayretidir. Bumaksada ulaşmak için gereken bilgi alanları ve ilimler şer′î ilim tanımınıniçine dâhil edilebilmektedir. Şârî’in maksadını anlama gayreti İslâm eğitimtasavvurunun da gaye merkezinde bulunmaktadır. Varlığın çeşitli boyutlarıolduğu için bunları anlamaya ve öğrenmeye yönelik atılan her adım bir manadaŞârî’in kendisine irca edilmektedir. İster dil ve edebî ilimler olsun isterriyazî, tabiî ve hikemî gibi diğer ilimler olsun bütün eğitim öğretim faaliyetalanına giren şeylerin tahsilinden maksat Şârî’i tanımak ve anlamaktır. Şer′î ilim yaklaşımıyla Allah Teâlâ’nın sahibi olduğu varlık alanınıntamamının öğretimi, eğitim tasavvurunun dâhilinde mümkün görülmüştür. Dahaönceki yüzyıllarda örnekleri bulunmakla birlikte XVIII. yüzyılda eğitim müfredatınayönelik yazılan eserlerde de üçüncü şer′î ilim tanımındaki ilimlerinçoğunluğunu kapsayan bakış açısının muhafaza edildiği görülmektedir. Şer′î ilim bakış açısının aldığı nihaî şekil ile o döneme kadar yerleşmişolan eğitim tasavvurumuzda ön plana çıkan hususları şu şekilde ifadeedebiliriz. Öncelikli olarak şer′î ilim kavramının kazandığı anlam bütünlüğütespit edilmiştir. Burada verilen üç farklı döneme ait tanımlamalarda eğitimdeöğretime konu olan ilimlere yaklaşımın dışlayıcı değil kapsayıcı olduğugörülmektedir. Özellikle üçüncü manadaki anlam genişliğine bakılarak eğitimde,öğretime söz konusu âlet ilimlerinin ve aklî ilim alanlarının çoğunluğu şer′îilim tanımı içine dâhil edilmiştir.
Databáze: OpenAIRE
Externí odkaz: