Negative Effects of Being Busy with Ḥadīth Science According to Imam Al- G̲h̲azālī
Autor: | SALİH, Enes |
---|---|
Jazyk: | arabština |
Rok vydání: | 2019 |
Předmět: | |
Zdroj: | Issue: 3 129-162 HADITH |
ISSN: | 2667-5455 |
Popis: | ألف الإمام الغزالي رحمه الله كتابه إحياء علوم الدين في مجال تهذيبالنفس وإصلاح القلب، وعرّف فيه سبل الالتزام بالكتاب والسنة واتباع السلف الصالح،أي بعبارة أخرى: كان كتابه بما يخص التقرب إلى الله من كافة جوانبه وأحوالهوشروطه.وبيّن في كتابه الإحياء أنواع العلوم التي تُعين المرء على التدينوالتقرب إلى الله، ومن بينها العلوم الشرعية، وقسّم الاشتغال بها إلى اقتصارواقتصاد واستقصاء، فأشاد بالاقتصار والاقتصاد، وحذر من الاستقصاء، ووضّح رؤيتهللأنواع الثلاثة (الاقتصار والاقتصاد والاستقصاء) في علم الحديث، فذكر أنواع الكتبالمطلوب دراستها في الاقتصار، وأنواعها في الاقتصاد، ومجال الكتب التي تدخل في قسمالاستقصاء.وللغزالي نظرية مختلفة في الاشتغال بعلم الحديث، فهو يرى أن الاشتغالبعلم الحديث من أعمال الدنيا وليس من أعمال الآخرة، وأن الاشتغال به بشكل عام يؤديإلى آثار سلبية، وبيّن أسباب ذلك ومواطن مخاطر ذلك، واستشهد لفكره هذا بأقواللعلماء الحديث والسلف. ولمعرفة رؤية الغزالي ونظريته كان لا بد من إلقاء النظر على علم الحديثفي سيرته الشخصية، وعلى علم الحديث والاشتغال به في عصره، ثم تأصيل المسألة عنده،وبيان المواطن التي حذر منها، والمواطن التي أشاد بها، مع بيان الأسباب والأدلةالتي اعتمد عليها في رؤيته هذه، إضافة إلى ذلك آراء ورؤية العلماء المحدثينالمعاصرين له لهذه المسألة.بعد ذلك سأناقش هذه القضية من جوانبها، وفيما إذاكانت رؤية الإمام تخص عصره، أو تشمل العصور التي قبله، وفيما إذا تنطبق رؤيتهوأسبابها ونتائجها على المنشغلين بالحديث الشريف في هذا العصر أم لا، وسأبينالجوانب التي أوافقه الرأي فيها والتي أخالفه فيها مع أدلة ذلك كله. One of the most important works written by Imam Al-G̲h̲azālīabout obeying the Book and sunna (Prophetic traditions), following the path ofgood predecessor and purifying the self (nafs) and the heart is Ihyā’ū‘Ulūmi’d-Dīn. In this work, Al-G̲h̲azālī divides the sciences into twocategories: useful [mahmūdah] and harmful [mazmūmah]; Sharīʿa law sciences areincluded in the category of useful sciences. Al-G̲h̲azālī classifies theknowledge acquisition in three ways as lower degree, intermediate degree andhigher degree. However, while Al-G̲h̲azālī welcomed lower and middle levelknowledge in science branches; it has a negative approach to higher levelinformation acquisition. categorized the works of ḥadīth according to thistriple division. Al-G̲h̲azālī categorized the his works about Ḥadīth according to this triple division.Also Al-G̲h̲azālī has had different views about the Ḥadīth. The most striking point here is thatAl-Ghazali’s opinion - based on the views of his predecessors - has come to theconclusion that the science of ḥadīth is not a worldly issue but a matter ofthe Hereafter. Al-G̲h̲azālī in Ihyā’ū ‘Ulūmi’d-Dīn mentions the factors thatmake the ḥadīth science a worldly matter. Essentially, the Al-G̲h̲azālī tafsīr,while talking about the negative effects of being engaged in the ḥadīth andfiqh, focuses heavily on the subject of ḥadīth. In this study, we will examinein detail Al-G̲h̲azālī 's perspective on the negative effects of being engagedin the ḥadīth. First of all, in order to learn Al-Ghazali's approaches on thissubject, it is necessary to know the basis of the his ḥadīth knowledge and thereference point of him about Ḥadīth, thestate of ḥadīth and the status of the muḥaddiths in his time and the views ofhis contemporaries about the occupation with ḥadīth. Later on, we will thendiscuss this issue from different perspectives and mention the views adoptedand criticized by Al-Ghazali. In this study, we will discuss whether theconvictions of Al-G̲h̲azālī had about the ḥadīths are only specific to theirown period or are inclusive (by providing different evidence). İmam Gazzâlî’nintasavvufi bir yaşam tarzını benimsedikten sonra Kitap ve Sünnet’e uyma, selef-isalihinin yolunu takip etme ve nefsi ve kalbi terbiye/ıslah etme konusundayazdığı en önemli eserlerinden biri İhyâ’ü ‘Ulûmi’d-Dîn’dir. Gazzâlî, eserlerindekalbi ve nefsi etkileyen ilimler hakkındaki görüşlerini detaylı bir biçimdeaktarmaktadır. Bu çalışma özelde hadis ilmi, genel olarak dini/şer’i ilimlerile meşgul olmanın olumsuz etkileri konusunda Gazzâlî’nin yaklaşımınıirdelemektedir. Gazzâlî’nin hadis ilmikonusundaki yaklaşımlarını tetkik etmek için öncelikle onun hadis bilgisi vehadis öğrenimine dair tarihi malumatları edinmemiz gerekmektedir. Bu çalışmada Gazzâlî’ninhadis bilgisi hakkındaki yorumları doğru değerlendirmek amacıyla klasik dönemâlimlerinin ve çağdaş düşünürlerin görüşlerini mukayeseli bir şekilde ortayakoymaya çalıştık. Ayrıca Gazzâlî döneminde hadis ilminin durumu, bu dönemde öneçıkan hadis eserleri ve muhaddislerin hadis ile meşgul olma konusundakigörüşlerini ele aldık. Böylece bu dönemdeki hadis ilmi ve muhaddisler konusundagenel bir kanaate ulaştık.Gazzâlî ilimleri faydalı[mahmûde] ve zararlı [mezmûme] ilimler olmak üzere ikiye ayırmakta; şer’îilimleri faydalı ilimler kategorisine dâhil etmektedir. Şeri ilimler içerisindeyer alan hadis ilmini de ‘(sahih hadis metinleri ile ilgili olan) usûl’ ve‘(cerh-tadil ve rical ilmi ile ilgili olan) mutemmimat/teferruat’ olmak üzereikiye ayırmaktadır.Gazzâlî ilimlerkonusundaki bilgi edinimini ‘alt derece [iktisar]’, ‘orta derece [iktisad]’ ve‘üst derece [istiksa]’ olmak üzere üç şekilde sınıflandırmaktadır. Gazzâlîhadis ilmini öğrenmeyi de bu üçlü taksime göre şekillendirmektedir. Buna göreBuhari ve Müslim’deki hadisleri bilme alt dereceyi [iktisar]; Buhari ve Müslimdışındaki sahih eserleri öğrenme orta dereceyi [iktisad] ve bu iki kategoridışındaki eserleri bilme de üst dereceyi [istiksa] kapsamaktadır. Ancak Gazzâlîgenelde dini/şer’i, özelde hadis ilmi konusunda alt ve orta derecedebilgilenmeyi olumlu karşılarken; üst derecede bilgi edinimine olumsuz yaklaşımsergilemektedir.Aynı zamanda Gazzâlîilimleri kabuk (sadef) ilimleri ve öz (cevher) ilimleri olmak üzere de ikiyeayırmaktadır. Hadis ilmini de bu kategori içinde yeniden değerlendiren Gazzâlîanlamı dikkate almaksızın hadis ezberlemeyi, hadisleri zahire göre anlamayı verical ilmiyle ilgilenmeyi kabuk (sadef) ilimler içerisine dâhil etmektedir. Gazzâlî hadis rivayetiylemeşgul olmanın veya hadis ve isnad öğrenmek için rihle/seyahat etmenin olumsuz etkilerindebahsetmekte ve bu konuda görüşlerini delillendirmek amacıyla öncekimuhaddislerin/âlimlerin kanaatlerine yer vermektedir. Gazzâlî’ye göre hadisilminin usulü sema’ (hadisi işitme), fehm (anlama), hıfz (ezberleme), amel veneşrden (hadisi rivayet etme) oluşmaktadır. Ancak muhaddisler sema’ ve neşr ileyetinip fehm, hıfz ve amel gibi asıl amacı ihtiva eden unsurları terkettilerEsasen Gazzâlî tefsir,hadis ve fıkıh ilmiyle meşgul olmanın olumsuz etkilerinden bahsederken hadiskonusuna fazlasıyla odaklanmaktadır. Kibir, kendini beğenme, riya, makamsevgisi, gurur ve fitne gibi olumsuz özellikler hadis ilmi ile meşgul olmanınetkilerindendir. Ancak Gazzâlî’ye göre bu olumsuz etkiler terkedilmesi gerekennitelikler olmakla birlikte bu etkiler, hadis ilmini öğrenmeyi ihmal sebebiolmamalıdır. Bununla birlikte Gazzâlî hadis ilminin kişiyi doğru yolaulaştıracak ilimlerden biri olduğu kanaatini taşımaktadır. Bu konuda Sufyanes-Sevri’nin “İlmi Allah’tan başkası için öğrendik. Ancak ilim Allah’tan başkasıiçin öğrenilmeyi reddetti.” görüşünü aktarmaktadır. Gazzâlî’nin hadis ilmiile meşgul olmanın olumsuz etkilerine dair görüşlerini ve bu konudakidelillerini değerlendirdikten sonra Gazzâlî’nin kanaatinin tutarlılığını farklıaçılardan ortaya koymaya çalıştıkBirincisi, Gazzâlî’yegöre hadis ilmi faydalı [mahmûde] dini/şer’i ilimler, farz-ı kifaye veusulu’d-din kapsamına girmektedir. Nitekim bu görüş islam alimlerinin genelkanaatidir. İkincisi, Gazzâlî hadisilmi ile ilgili olarak alt [iktisar] ve orta derecede [iktisad] bilgilenmeyiolumlu karşılarken; üst derecede [istiksa] bilgi edinimini olumsuzlamaktadır. Gazzâlî’ninbu yaklaşımı kendi dönemindeki bilgi anlayışı ile uyum içerisindedir. Çünkü budönemde cerh-tadil ve rical ilmine dair bilgiler mevcut kitaplarda yer aldığıiçin bunları öğrenmek kişiye fayda sağlamamakta ve bu tür bilgi edinimi‘istiksa [üst derece]’ kapsamına girmektedir. Üçüncüsü, Gazzâlî hadisehlinin hadiste manaya/anlama önem vermesi gerektiğini vurgulamaktadır. Öncekidönemlerde zaruri olmasına ragmen bu dönemde hadis öğrenimi için gereklilikarzetmeyen rıhlenin/seyahatin terkedilmesi gerektiğini belirtmektedir. Busebeple Gazzâlî ve çağdaşı olan muhaddis Hatib Bağdadi, hadislerin lafızlarınıönceleyip anlamı ve ameli öteleyen tutumu eleştirmektedir. Esasen Gazzâlî’denönceki dönemde hadis öğrenmek için yapılan seyahatler (rıhle) sona ermiş oluphadisler sahih, sunen, musned, cami ve mucem türü eserlerde bir arayagetirilmiştir. Bu sebeple Gazzâlî’ye göre bu dönemde hadis rivayeti içinmeclisler oluşturmak ve bu meclislere iştirak etmek sadece kişiye dünyeviaçıdan fayda sağlamaktadır. Çünkü erken dönemde muhaddisler bu faaliyetigerektiği biçimde icra etmişler ve hadis literatürünün oluşması için ciddi çabaharcamışlardır. Nitekim Gazzâlî’nin vurguladığı üzere seyahat/rıhle, erkendönemde hadis öğrenme yollarından biridir. Dördüncüsü, Gazzâlîdöneminde hadisçiler ve ehl-i rey arasındaki tartışmalar neticesinde bu ikigrup görüş ayrılığına düşmüşler ve bunun sonucunda hadisçilerin ilmiseviyesinde gerileme meydana gelmiştir. Aynı zamanda Hatib Bağdadi de tarihivakıayı destekleyici bilgiler aktarmaktadır.Sonuç olarak bu çalışmadaGazzâlî’nin görüşlerini kendinden önceki ve sonraki dönemleri göz önündebulundurarak değerlendirdik. Bu değerlendirme sonucunda Gazzâlî’nin bazıkanaatlerinin sadece kendi dönemini kapsadığını, bir kısmının ise tüm zamanlarıkapsayıcı genel nitelikte olduğunu detaylı bir biçimde ortaya koyduk. |
Databáze: | OpenAIRE |
Externí odkaz: |