| Popis: |
ÖZET Organize sanayi bölgeleri (OSB), ekonomik ve toplumsal gelişmenin dengeli, düzenli, planlı bir biçimde gerçekleşmesi için kullanılan bir politika aracıdır. Bu araç, sanayiin planlı yerleşimini sağlamak ve sanayicilerin mekana dayalı sorunlarını gidermek; belli büyüklükte ve birbiri ile uyumlu üretim yapan kuruluşları ortak altyapı hizmetlerinden yararlanacak şekilde bir araya toplayarak hizmet ve maliyet etkiliği sağlamak; sanayii özendirmek; kent, bölge ve ülke gelişmesine katkıda bulunmak; çevre kirliliğini önlemek gibi amaçlarla, tüm dünyada yüz yılı aşkın bir süredir kullanılmaktadır. 19. yüzyılın sonlarında, sanayileşmenin başladığı İngiltere'de ilk uygulamaları başladığında OSB'nin amacı, özel sektörün karını arttırmaktı. İkinci Dünya Savaşı sonrasında ise OSB, kalkınma amacıyla oluşturulan politikaların gerçekleşmesi için ekonomik, siyasal bir araç olarak kullanılmaya başlamışlardır. Ancak, bu dönemde iç ve dış rekabetin etkisiyle büyüme tutkusuna dönüşen `kalkınma çabaları`, kaynakları etkin ve ekonomik olarak kullanarak arttırmayı temel almamaktadır. Bu nedenle başta gelişmiş ülkeler olmak üzere tüm dünya yerkürenin ısınması; ormanların, tarım alanlarının ve su kaynaklarının yok olması; biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilirliğinin ortadan kalkması gibi çevre sorunları ile yüz yüze gelmiştir. Çevre sorunlarının insan yaşamını tehdit eden boyutlara ulaşması, yerel, bölgesel, küresel düzeyde önlem alınmasını gerektirmiştir. Öte yandan bu sorunların ekonomik gelişmeyi engelleyeceği hatta gerileteceğine yönelik kaygılar, gelişmiş ülkelerin bu konuda politikalar üretmesine neden olmuş ve çevresel parametreler üretim kalitesinin bir öğesi haline gelmiştir. 1980'li yıllardan itibaren, dünyada sanayileşmiş ülkeler arasındaki rekabetin niteliği değişmiştir. Sanayileşmiş ülkelerdeki işletmeler, çevre yönetimini kendilerine rekabet avantajı kazandıracak stratejik bir araç olarak görmeye başlamışlardır. Çevre politikalarına uygun üretim ölçünleri, bir yandan 386yatırım ve sınai mallarının fiyatlarını arttırırken, öte yandan bu ürünlerin pazara girmesinde belirleyici kriter haline gelmiştir. Günümüzde bir sınai ürünün dünyada pazarlanabilmesi fiyat ve geleneksel kalite yanında, çevre boyutunun da sağlanmasına bağlıdır. Kentsel planlamada araç olarak kullanılan OSB'ne de bu beklentileri karşılamak üzere çevresel sorumluluklar yüklenilmiştir. Dünyadaki örneklerine benzer biçimde ülkemizdeki OSB de, sanayii geliştirmek, düzenli bir sanayi yapısı oluşturmak, kentlerin planlı gelişimini sağlamak ve bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarını ortadan kaldırmak gibi amaçlarla kurulmuştur. Zamanla OSB'nin kuruluş amaçlarına, çevresel sorumluluklar da eklenmiştir. Bu çalışma ile: -OSB'nin kuruluş amaçları ve bunları ne ölçüde gerçekleştirebildiği, kalkınma planlarında yer alan hangi hedeflere ulaşabildiği; -OSB'nin amaçlarının gerçekleştirilmesinde karşılaşılan sorunlar ve varolan kısıtlamalar, -OSB'nde evrensel olarak kabul gören bir çevre yönetim sisteminin var olup olmadığı, -Varolan uygulamaların çevresel değerlerin korunmasında, bölgelerin kuruluş amaçlarına ulaşılmasında oynadığı rol incelenmiştir. Bu amaçla literatür taraması ve örnek olarak seçilen Ankara ve Gaziantep OSB'nde alan araştırması yapılmıştır. Yapılan araştırma sonucunda, Türkiye'de kırk yılı aşan bir süredir mevcut olan ve 1980 sonrasında sayılarında büyük oranda artış görülen OSB'nin kuruluş aşamasından faaliyete geçene kadar birçok sorunla karşılaştığı saptanmıştır. Bu sorunların da etkisiyle, çok sayıda OSB planlanmasına karşın çok azı faaliyete geçebilmiştir. Faaliyete geçebilenlerin büyük çoğunluğu da üretim ve istihdam açısından düşük kapasite ile çalışmaktadır ve doluluk oranları düşüktür. Çoğunlukla gelişmiş bölgelerde kurulmuş olan OSB amaçlarından birçoğunu gerçekleştirememiş ve iç ve dış göçü önleyecek 387ölçüde ekonomik potansiyel oluşturamamıştır. Bu açıdan bölgesel gelişme amacını sağlayamayan OSB, kırdan kente göçe ve sermayenin geri kalmış yörelerden kaçmasına engel olamamışlardır. Sınai kuruluşların büyük bir kısmı, hala kent merkezlerinde dağınık olarak üretimlerini sürdürmektedir. Mevcut OSB'nde ise birbiri ile üretim ilişkileri bulunmayan her ölçekte ve her türde sınai faaliyete yer verilmesi de birçok sorunlara yol açmaktadır. Son zamanlarda çevre kirliliğini önlemek ve çevreyi koruyarak ekonomik gelişmeye katkıda bulunmak amaçları da yüklenen OSB'nde ne yazık ki bu kurumsallaşma da gerçekleştirilememiştir. Bunun da ötesinde, çevre yönetim sisteminin uygulanmaması nedeniyle OSB'nin bizzat kendileri çevre sorunları yaratmışlardır. Yer seçiminde siyasi rantın belirleyiciliği nedeniyle, tarımsal alanlara kurulan OSB bu alanların yok olmasına yol açmış ve üretim sürecinde yarattığı kirlilik yükü ve atıklarıyla da çevresel açıdan tehdit oluşturmuşlardır. Çevresel değerlerin ve doğal kaynaklarımızın korunması; yaşam kalitesinin yükseltilmesinin, gelişme ve refahın sağlanmasının ve çağdaş bir toplum olmanın vazgeçilmez koşullarındandır. 21. yy'da çevresel değerlerin korunmasındaki ölgünleri sağlamadan üretilen mal ve hizmetin dünya pazarlarına girebilme şansı, taraf olduğumuz uluslararası düzenlemeler ve kamuoyunun da baskısıyla giderek ortadan kalkmaktadır. Bu durum, hem çevre değerlerine duyarlı, hem de ekonomik gelişmeyi sağlayacak bütünleşik bir çevre yönetim sisteminin ülkemiz OSB'nde de uygulamaya sokulmasını `olmazsa olmaz` bir gereklilik olarak ortaya koymaktadır. 388 SUMMARY The organized industrial areas are political agents that are used for realizing the economic and social development in a balanced, orderly and planned form. This agent is being used for the aims given below for the duration of over hundred years on the overall World: -To provide a planned settlement of the industry and to solve the industrialist's problems related with place, -To obtain the productivities on service and cost by cooperating the foundations that are on definite size and produces fitted with each other in a form of using associated sub-construction services, -To encourage the industry, -To participate the development of city, region and country, -To prevent environmental pollution. The first application of the organized industrial area has been made in England,that the industrialism had started there, on lately nineteen century. On the beginning, the expectation from the organized industrial areas is to increase the private sector's profit. After The Second World War, OIA had been started to be used as an economic and politic agent for realizing the development-aimed policies. However; in this period, the development efforts that change into growing up passion by the effect of internal and external rivalries, had not taken a base of increasing resources by using them in an effective and economic way. Therefore; All the world, especially the developed countries, had come face to face with the environmental problems, like earth heating, non-existence of forests, agricultural areas, water resources and biological variety. Because of the environmental problems' reaching into the threatening level for the human life; taking of measures on local, regional and global levels, 389had been needed. On the other hand, the griefs (like that these problems shall hinder economical development and even return) had caused the developed countries to propose politics about this subject and the environmental parameters had been an item of production quality. From the nineteen eighty's; the quality of rivalry between industrialized countries on the World had changed. The companies in industrialized countries had started seeing environment management as a strategic agent that gets themselves gained rivalry advantage. The production criterions suitable environmental politics; had increased the prices of investment and industrial goods on the one hand and had been a determinative criterion in marketing of these goods on the other hand. Anymore; marketing of an industrial product on the World depends upon providing of price and traditional quality and also environmental size in quality. The organized industrial areas, used as an agent on civic planning, had been charged environmental responsibilities for above- mentioned expectations too. As the examples on the World; the organized industrial areas in our country are formed with the aims like improving the industry forming an orderly industrial structure, providing cities' planned improvement and removing interregional improvement differences. In the course of time, environmental responsibilities had been added to the foundation aims of OIA too.. With this working; -The foundation aims of OIA, the organized industrial areas could realize how much of these aims and could reach to which aims existed on developing plans; -The occurred problems on realizing the organized industrial area's aims and existing restrictions, -Existence or nonexistence of an environmental management system on OIA, accepted as universal, 390-The existing applications' role on protecting environmental worths and reaching to the regions' foundation aim had been inspected. With this aim; literature research and area investigation in Ankara and Gaziantep organized industrial areas, selected as example, had been made. At the end of the research made; it had been determined that organized industrial areas which have been going on for a duration of over fourty years in Turkey and have been founding largely after 1980, had come face to face with a lot of problems from their foundation step to their start-up. With the effect of these problems too; although, a lot of organized industrial areas had been planned, few of them had been started up. The majority of organized industrial areas started up are operating with low capacity from the points of production and employment views and fullness ratios of them are low. Organized industrial areas, founded largely on developed regions, had not realized a lot of their aims and had not formed economic potential to prevent internal and external migrations. Organized industrial area that could not realize regional development aim from this point of view hadn't prevented the migration from village to city and capital escaping from undeveloped regions. The majority of industrial foundations have been still going on their production in city center untidyly. In existing organized industrial area, placing of every scale and every kind of industrial activities, which don't have production relations with each others too, causes a lot of problems. Nowadays, on organized industrial area, which aims preventation of environmental pollution and joining to economical development by protecting environment had been loaded too, what a pity, this foundation had not been realized too. Besides; because of not being applied of environment management system, organized industrial areas themselves had caused environmental problems. With the reason of political gain's determination on site selection, organized industrial area founded on agricultural areas had caused these areas nonexistence and had formed threat from the environmental point of view with its pollution content and residues during production too. 391The protection of environmental worth and our natural resources are unabondoned conditions of raising life quality, developing, arriving to comfort and being contemporary society. Besides; in the twenty first century, the chance of joining to World Markets of the good and service which had been produced without not supplying critters on environmental worth's' protection, had been removing gradually with the international arrangements which we are subject to and press of the public opinion. This situation had put forward that a complete environmental management system, which is sensitive to environmental worth and provides economical development too, had to be applied on our country's organized industrial areas too. 392 434 |
