| Popis: |
`Zaman`, eski çağlardan bu yana insanoğlunu yakından ilgilendiren, bu sebeple de üzerinde çokça tartışılan bir kavram olmuştur. Birey ve toplumların yaşayış biçimi zamana göre şekil almış; bu durumun etkileri toplumların kültür yapısına, sanat eserlerine ve edebiyatına yansımıştır. Sözlü folklor ürünlerinden biri olan fıkralar ve Türk fıkraları içinde ayrı bir yeri olan Nasreddin Hoca fıkraları da `zaman` içerisinde anlatıcı ve bağlam gibi birtakım etmenlere bağlı olarak değişime maruz kalabilmiştir.Bu çalışmada adına bağlanan fıkraların Nasreddin Hoca'ya ait olup olmadığı tartışmaları bir kenara bırakılarak, fıkralarda yer alan `zaman belirleyicileri`nden hareketle `zaman`ın Nasreddin Hoca genel fıkra tipine ve Nasreddin Hoca adına bağlanan fıkralara nasıl şekil verdiği konusuna dikkat çekilmiştir. Bu doğrultuda, örnek olarak seçilen fıkralar ve çeşitlemeleri, Nasreddin Hoca'nın yaşadığı dönem olarak kabul edilen 13. yüzyılın özellikleri dikkate alınarak çeşitli yöntem ve bakış açılarıyla tetkik edilmiştir. Fıkralardaki tarih yanılgıları, zaman kavramına bağlı olarak geliştirilen kronolojik ve anakronik bakış açılarıyla tespit edilmeye çalışılmış; birbirinin çeşitlemesi olarak kabul edilen ve farklı kültür ortamlarında yer alan fıkra örnekleri, senkronik (eş zamanlı) ve diyakronik (art zamanlı) yöntemlerle ele alınmıştır. Tüm bu incelemeler sonucunda 13. yüzyıldan bu yana sözlü, yazılı ve elektronik ortamda varlık bulan Nasreddin Hoca fıkralarının zamana uyarlanma/güncellenme sayesinde canlılığını koruduğu ve bu durumun Nasreddin Hoca'nın `genel fıkra tipi` olmasının doğal bir sonucu ve göstergesi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu noktadan hareketle, fıkra tiplerine dayalı olarak yapılan fıkra tasnif ve tahlillerinde zaman belirleyicilerinin dikkate alınması gerektiği kanaatine varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Fıkra, zaman belirleyicisi, Nasreddin Hoca, anakroni, kronoloji, senkroni, diyakroni. `Time` has been a concept that closely concerning human beings since ancient times, and for this reason, it has been very controversial issue. The way of individual and social lifestyle has changed with the influence of time, and influence of this situation has reflected to the culture of society, art works and literature. Nasreddin Hodja anecdotes, which have a distinct place in the Turkish anecdotes, has been exposed to the change dependent on factors such as narrator and the context in the course of `time`.In this study, how Nasreddin Hodja related anecdotes have been affected by the time designators in the anecdotes, is adressed regardless of the debate whether these anecdotes really belong to Nasreddin Hodja or not. For this purpose, varieties of selected examples of anecdotes have been systematically examined by using various methods and point of view with regarding to the 13. Century features, which is considered the period of Nasreddin Hodja's life. Anochracy in anecdotes has been tried to determine anachronistic and chronologic methods, which have been developed dependent on the time concept; anecdote samples that emerged at different periods and considered to be divergent of each other, have been examined in diachronic and synchronic methods.As a result of all these examinations, it has been concluded that anecdotes of Nasreddin Hodja, existed in verbal, written and electronic environment since the 13th century, have been kept alive thanks to the adaptation/updating to the time, and this situation is a natural result of being `a generic anecdote character` for Nasreddin Hodja. From this point of view, it has been also concluded that time designators should be taken into consideration in classification and examination of the anecdotes, based on anecdote characters.Key Words: Anecdote, time designator, Nasreddin Hodja, anachrony, chronology, synchrony, diachrony. 344 |
