| Popis: |
ÖZET Doktora Tezi AVRUPA TOPLULUĞU KARŞISINDA TÜRK MEYVE SUYU SANAYİİ VE BU SANAYİYE HAMMADDE VEREN TARIM İŞLETMELERİNİN EKONOMİK DURUMLARI VE TOPLULUĞA UYUM TEDBİRLERİ Lütfü ŞAHSUVAROĞLU Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Turan GÜNEŞ 1992, Sayfa: 420 Jüri: Prof. Dr. Turan GÜNEŞ Jüri: Prof. Dr. Ahmet ERKUŞ Jüri: Prof. Dr. Erkan REHBER Gıda sanayii içinde yer alan meyve suyu sanayii tarımla çok yakından ilgilidir. Bu sanayiin maliyet unsurları arasında en önde hammadde masrafları gelmektedir. Meyve suyu sanayiinin yetiştiricilikle yakın ilgisi dikkate alınarak hem meyvecilik yapan tarım işletmeleri ile, hem de meyve suyu fabrikaları ile anket çalışması yapılmıştır. Çalışmada meyve suyu fabrikalarının yaygın olduğu Kayseri, Niğde, Nevşehir ve Konya'dan yani Orta Güney Bölgesinden incelenen işletmelerin %53'ü 1 0 dekar ve daha küçük meyve bahçelerine sahiptirler. 1 0-50 dekar arasında meyve bahçesi %24.9 olarak tesbit edilmiştir. Bunların %9.7'sinin elma, %5.2'sinin ise diğer meyvelere özellikle kayısı ve armuda ayrıldığı görülmüştür. Çeşitli ülkelerde meyve bahçelerinin özellikleri ve meyve suyu sanayii ile ilişkileri incelenmiş, meyve suyu ihracatçısı bazı ülkelerde sanayi tipi meyve plantasyonlarının yaygın olduğu ve sanayi ile yakın ilişkisi gözlenmiştir. Türkiye'de sanayi tipi meyvecilik gelişmiş değildir. Sözleşmeli çiftçi uygulaması yoktur ve üreticiler daha çok komisyoncularla sözlü yada yazılı kontrat yapmaktadırlar. Pazara sevk edilen ürünlerin %60'ı komisyoncu tarafından pazarlanmaktadır. Meyve yetiştiricisi ile fabrika arasında bir ilişki yoktur ve sanayiye ürünün büyük kısmını tüccar-komisyoncu; %1 0 kadar üretici vermektedir. Meyve suyu sanayicileri hammadde fiyatlarının yüksekliğinden şikayet ederlerken, üreticiler fiyatların düşüklüğünü ileri sürmektedirler. Sofralık ürünler ile sanayiye sevkedilen ürünler fiyat bakımından 1 /2 nisbetinde farklılık göstermektedir. Dünyada meyve suyuna en fazla işlenen ürün portakaldır. ABD'de portakalda işleme oranı %75, Brezilya'da ise %67; AT ülkelerinden Yunanistan'da %16, İtalya'da %39, İspanya'da %8, Türkiye'de ise %8.8 kadardır. Türkiye'de 95 bin ton (1 989) ile elma en fazla işlenen meyve-IV dir. Bunu sırası ile portakal 62 bin ton, vişne 22 bin ton, şeftali 6700 ton, kayısı 9 bin ton ile izlemektedir. İşleme oranı vişnede %42, portakalda %8.8, elmada %5'tir. 1 979'da % 1 4 olan kapasite kullanım oranı 1989'da % 50'yi bulmuştur. AT ülkelerine göre meyve suyu tüketimi düşük olan Türkiye'de fert başına tüketim 1 975- 80 arasında 1 litreyi aşmış; sonra düşüş göstermiş, 1 990'larda yeniden 1 litreyi aşmıştır. 1989'da Fert başına meyve suyu tüketimi Almanya'da 36, ABD'de 31, Hollanda'da 22, İngiltere'de 18, İspanya'da 10, İtalya'da 8, Fransa'da 7, Yunanistan'da 3, Portekiz'de 1,2 litredir. Meyve suyu tüketimi genelde tüm dünyada artmakta; birçok gelişmiş ülkede kolalı meşrubat ve alkollü içki tüketimine karşı meyve suyu tüketimi teşvik edilmekte ve desteklenmektedir. Bunda okullar, sosyal yardım dernekleri, hastaneler, kampanyalar etkili olmaktadır. 4.5 milyar dolarlık dünya meyve suyu ticareti içinde Türkiye'nin 1 3.5 milyon dolarlık payı (%0.03) bulunmaktadır. Meyve suyu ticaretinde söz sahibi ülkeler özellikle hammadde yani tarımsal işletmelerle meyve suyu fabrikaları arasında sıkı bir ilişki kurabilmişlerdir. Bu ülkeler, güçlü pazar organizasyonları da meydana getirmişler; tüketici pazarlarına yakın yerlerde harmanlama depolama ve yeniden işleme tesislerine sahip olmuşlardır. Öte yandan ürünün kalitesinin yükseltilmesi ve ambalajlanmasında yeni çalışmalar söz konusudur ve ürün çeşitliliğinde yeniliklere gidilmektedir. Türkiye'de meyve suyu sanayii tarımsal desteklemelerden de yararlanmalıdır. Sektör için dış pazar araştırmalarında yardımcı organizasyon kurulmalıdır. Mevzuat bakımından da AT mevzuatına uyum sağlama ve sektörün gelişmesi yönünden, meyve suyu firmalarının, dolayısı ile meyve üreten tarım işletmelerinin `Ürün Yardımı` sistemine kavuşturulması yerinde olacak tır. Meyve suyu standardlarında Türkiye AT standardlarını yakalama eğilimindedir. Bu konudaki çalışmalar hızlandırılmalıdır. Toplulukta meyve suyu ve diğer gıda ürünlerinde mevzuat birliği için yoğun çalışmalar yürütülmektedir. Türkiye bu çalışmaları izlemelidir. Meyve suyu sanayiinin AT'daki benzer sanayicilerle rekabet edebilmesi için hammaddelerin iyileştirilmesi ve tedariki yanında, kapasite kullanma oranının artırılması, atıl işletmelerin canlandırılması, ihracat organizasyonları ve teşviklerin geliştirilmesi ve firmaların gerek kendi aralarında, gerekse sanayiye hammadde veren tarım işletmeleriyle ilişkilerinin geliştirilmesi ve yeni organizasyonlara ihtiyaç vardır. Öte yandan pazar araştırmaları ve pazarlama hizmetlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. AT'daki meyve suyu sektörü ile rekabet edebilmek için aynı zamanda Türkiye alternatif pazar (Ortadoğu pazarları, Orta Asya Yeni Türk Cumhuriyetleri, Uzak Doğu vb) araştırmalarına girişmelidir. ANAHTAR KELİMELER: Meyve Suyu, Hammadcfe, konsantre, pulp, tüketim, üretim, yeterlilik, ticaret, sanayi, pazarlama, dağıtım Kanalları, fiyat, teşvik, mevzu at, sınai rekabet gücü, ürün yardımı, sözleşmeli çiftçi. ABSTRACT PhD Thesis THE TURKISH FRUIT JUICES INDUSTRY IN COMPARISON WITH THAT OF THE EC AND THE ECONOMIC SITUATION OF FARMS WHICH PROVIDE RAW MATERIALS TO THIS INDUSTRY AND PROPOSED HARMONISATION MEASURES WITH THE EC. Lütfü ŞAHSUVAROĞLU Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agricultural Economics Supervisor: Prof. Dr. Turan GÜNEŞ 1992, Page: 420 Jury: Prof. Dr. Turan GÜNEŞ Jury: Prof. Dr. Ahmet ERKUŞ Jury: Prof. Dr. Erkan REHBER Fruit juice industry in the food processing industry has a close relation with agri culture. Among the cost related items of the industry the first place belongs to the material. Clo se relation, with the raw material of this industry, it is necessary to deal together with the agricul tural enterprises. Acting from this point questionerie working realized with the farmer, agricultu ral enterprises and also fruit juice plants. Agricultural enterprises are selected according to their geographical charecteristics. Fruit juice plants are choosen from regions which they are wides pread, such as from Kayseri, Nevşehir, Muğla, Konya provinces, 53 % of the enterprises have 1 0 da or smaller orchards, 24.9% have 1 0-50 da; 9.7% of the enterprises have apple plantations; 5.2% have other kinds mostly appricot and pear planta tions. In various countries fruit juice industry and orchard charectistics are examined and ca me to a conclusion that in various fruit juice exporter countries, plantations for industrial produc tion were widespread and have close relation with the industry. In Türkiye there are no production for industrial use. There are no farmers working on contract bases and producers are making written or oral agreements with the commission agents. 60% of the production are marketed by the commission agents. There is no relation between the fruit producer and the factories. The most of the commodity is supplied by the com mission agents; only 1 0% in supplied by the producer himself, for the industry. While the fruit juice plant owners are complaining about the high value of the raw matarial, producers are strictly insists on the low prices. Prices differ according to their usage, such as fresh consumpti on or as juice consumption.VI Orange, is the most processed fruit for juice in the world. In USA 75%, in Brazil 67%, in Greece 16%, in Italy 39%, in Spain 8%, in Türkiye 8.8% produced. In Türkiye the most proces sed fruit is apple, 95.000 tons, 62.000 tons of orange, 22.000 tons soure cheryy, 6.700 tons of peaches, 9.000 tons appricot processed. The procession share in soure cherry is 42%, in oran ge 8.8%, in apple 5%. Consumption of fruit juice in Türkiye can not be compared by the EC countries Turkish consumption is very low. In 1 975-1 980 consumption per year 1.3 It/ capita after 1 980 it decrea ses, after 1 990 itstarted to increase. In various countries consumption per capita is as follows; in Germany 36 It/year, in USA 31 It, in Holland 22 It, Spain 1 0 It, in England 1 8 It, in Portugal 1.2 It/ year, in Italy 8, in France 7 It, in Greece 3 It/year. Consumption of fruit juice increases in the world; in developed countries there became battle between the cola drinks and fruit juice factories by the campaigns organized by the hospi tals, schools, social aid associations. Total fruit juice exports of the world is 4.5 billion US $ and Türkiye has 1 3.5 million US $ share in this volume. The owner of the biggest fruit juice industry countries realized the coordi nation between the farmer and the plant. They have powerfull marketing organization storage, packaging places. On the other hand they started to increase the quality of the product. Turkish fruit juice industry have to be supported by the agricultural subsidies. Some ad visory organisations for the foreign market research must be established. In the direction of the development of the sector and in order to adaptthe EC regulations it will be acceptable decision to from `production assistance` systems. In the standards, such activities must gain a speed to reach to the desired level. In EC, intensive studies are being carried out to form a common regu lation in the area of fruit juice and the other products. Türkiye has to follow and observe these ac tivities with a great care. In order for Turkish Fruit Juice Industry to compete with the same industries of EC, it is absolutely necessary to increase the quality of the raw material and the capacity utilization rate, to give a way to develop the exportation organization and to from a cooperation between the re lated firms. On the other hand, market researches and services must urgently be improved. In orderto compete with the EC countries in the area of fruit juice industry, Türkiye has to search al ternative markets (Middle East Markets, Eastern Europe, New Turkish Republics, Far Eastern Countries). KEY WORDS: Fruit Juices, raw material, consantrate, pulp, consumption, production, suffici ency, trade, industry, marketing, distribution channels, price, supsidy, legislati ons, power of industrial competition, product aid, contracts base farmers. 422 |
