| Popis: |
Bu çalışmanın amacı, 18. yüzyıl Osmanlı Devleti'nde şikâyet kültürünün incelenmesidir. İnceleme, Selanik örneği üzerinden yapılmıştır. 7 Numaralı Rumeli Ahkâm Defteri (1749-1751) ve şikâyet kalemi belgeleri kullanılarak hem belgelere yansıyan şikâyet konuları hem de bu şikâyetler karşısında Osmanlı bürokrasisinin uygulamaları analiz edilmiştir. Yer yer 17. yüzyıl ile de karşılaştırma yapılarak oluşan değişim ve gelişim anlaşılmaya çalışılmıştır.Osmanlı Devleti'nin adaleti sağlamak adına tebaasına şikâyet hakkı tanıması ile bürokraside bu hakkın kullanımına dair bir mekanizma oluşmuş, toplumsal düzeyde ise etkin bir şikâyet kültürü ortaya çıkmıştır. Şikâyet kültürünün referans noktası, devletin kanun devleti olma özelliği ve toplumun bu özelliğe uygun bir davranış biçimi geliştirmiş olmasıdır. Buradan hareketle, çalışmada ilk olarak şikâyet kültürünün kökenlerine, kavramsal boyutuna, kapsam ve unsurlarına değinilmiştir. Şikâyet kültürü; devlet anlayışı, hukuk, gelenek, dil ve edebiyat gibi manevi unsurlarının yanı sıra şikâyet mercileri ve bürokrasi ayağıyla defterler ve belgeler gibi maddi unsurları da barındırmaktadır. Çalışmada bu defter ve belgeler kullanılarak şikâyetler; tarafları, iletim kanalları, çözüm aşamasında Divan'ın uyguladığı prosedür ve karar süreci bakımından ele alınmıştır. En çok reayanın reayayı, Müslümanın Müslümanı ve erkeklerin erkekleri şikâyet ettiği 1749-1750 Selanik'inde, Divan'ın şikâyetlere verdiği cevaplar ise çoğunlukla davanın mahallinde görülmesi olmuştur.Son olarak bir toplumsal davranış biçimi olarak şikâyet kültürünün etkin yaşandığı Selanik'ten Divan-ı Hümayun'a ulaştırılan şikâyetler, konuları ve içerikleri bakımından incelenmiştir. Buna göre şikâyetler büyük oranda tasarruf hakkı, vergi ve zulüm konularını kapsayan gelir kaynaklarının idaresine ilişkindir. Ayrıca vakıf, miras, borç, haksız fiil, hırsızlık ve mülk de şikâyet konuları arasındadır.Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Rumeli, Selanik, Şikâyet Kültürü This study aims to analyse the 18th century Ottoman culture of complaint over the case of Thessaloniki. Rumelian Record Book of Provisions No. 7 (1749-1751) and the documents from the Office of Complaint were examined. Both the themes of complaints and the applications of Ottoman bureaucracy against the complaints were analysed. A sporadic comparison was made between the 17th and 18th centuries so as to understand the possible changes and developments.The Ottoman State vested its subjects with the right to complain, which engendered a bureaucratic mechanism to handle this right and an active culture of complaint at the social level. The reference point of this culture is that the Ottoman State was a `state of law` and the Ottoman society developed a way of behaviour in accordance with this characteristics of the state. From this point of view, the study firstly elaborates the origins, conceptual aspects, scope and elements of the culture of complaint. The mentioned culture comprises both material and non-material elements. Raison d'état, law, tradition, language and literature are part of the non-material elements, while the authorities, bureaucracy, record books and documents are the material elements. The study examined these record books and documents in terms of causators, channels of communication, ways of solution, procedure of Divan and processes of verdict. Mostly subjects versus subjects, Muslims versus Muslims, and men versus men sued each other. The verdicts of Divan mainly called for in situ trials.The culture of complaint was actively exerted as a behavioural pattern in Ottoman Thessaloniki. The complaints coming from Thessaloniki to Divan-ı Hümayun were lastly examined in terms of their themes and contents. Accordingly, they were mainly related to the administration of sources of income like the right of disposition, tax and oppression. Charitable foundation, inheritance, delictum, larceny and property were also among the themes of complaint.Keywords: Ottoman State, Rumelia, Thessaloniki, Culture of Complaint 154 |
