| Popis: |
SALAT TEPE'DE ARKEOBOTAN K ÇALIŞMALARElif CihangirÖZBu çalışmada Bismil'in (Diyarbakır) yaklaşık 14 km doğusunda yer alan, SalatTepe'de, tarih öncesi ve tarihi dönemlere ait, ortaya çıkarılan kömürleşmiş bitkikısımları arkeobotanik yönden incelenmiş, ölçümleri yapılmış ve bu kısımlarıntemsilcilerinin fotoğrafları çekilerek arşivlenmesi sağlanmıştır. Bunun yanındaarkeobotanik analizlerin sonuçlarına dayanarak, bu yerleşim yerinin çevresindekitarih öncesi ve tarihi dönemlere ait tarla tarımı etkinlikleri değerlendirilmiştir.Kömürleşmiş bitki kalıntıları bulunan, kültür tabakaları Kalkolitik (K) (MÖ 4500-3000), Erken Tunç Çağı (ETÇ)/Orta Tunç Çağı (MÖ 3. bin yıl/2. bin yıl), Orta TunçÇağı (OTÇ) (MÖ 2000-1500), Erken Demir Çağı (EDÇ) (MÖ 1200-800), Yeni Asur(MÖ 800-600), Hellenistik (MÖ 3. yüzyıl), Hellenistik-Roma (MÖ 300-MS 150) veOrtaçağ'a (MS 150-1453) tarihlendirilmiştir.Dönemlerin bitki kalıntıları birbirlerinden farklı olmayıp, bir devam niteliğitaşımaktadır. Tarım etkinliklerinde tahıllar ilk sırayı almış görünmektedir. Tahılbitkilerinin Hordeum L. (arpa, kabuklu), Triticum dicoccum Schübl. (çatal siyezbuğdayı/karıklı buğday), T. monococcum L. (kaplıca buğdayı) ve T. aestivum L./T.durum Desf. (ekmeklik buğday/sert buğday) olduğu belirlenmiştir. Bazı buluntuyerlerinde ortaya çıkartılan arpa ve ekmeklik buğdaya ait rakis segmentleri ilekabuklu buğdaylara ait başakcık çatalları ve gluma tabanları ise tanelerin serbestkalması için uygulanan dövme işlemleri sonucu açığa çıkmış başak kısımlarıdır.Çalışma alanında ortaya çıkarılan bitki kalıntıları arasında, tahıl tanelerindenbaşka baklagiller, meyve bitkileri ve yabani bitkilere ait kömürleşmiş tanelerin deteşhisi yapılmıştır.Baklagiller içinde Cicer arietinum L. (nohut), Lathyrus sativus L./L. cicera L.(mürdümük), Lens culinaris Medik. (mercimek), Medicago L. (çevrince), Pisumisativum L. (bezelye), Vicia ervilia (L.) Willd. (burçak), Trifolieae oymağı, TrifoliumL. (yonca), Trigonella L. (çemen otu) yer almıştır. Mercimek, baklagiller içinde enbaskındır. Çevrince, üçgülgiller ve yonca tohumları hayvan yetiştiriciliği ileilişkilendirilmiştir.Ortaya çıkartılan buluntular, belirlenen çağlar boyunca tarla tarımı etkinliklerindebaklagillere tahıllardan daha az yer verildiğini önermektedir.Arkeobotanik analizler sırasında, Yakın Doğu'nun temel yağ ve lif bitkilerinden biriolarak kabul edilen Linum usitatissimum L. (keten) tohumları bulunmuştur. Ayrıca,Vitis vinifera L. (asma) ile Olea europaea L. (zeytin) tohumları gün ışığınaçıkartılmıştır.Aegilops L. (yabani buğday), Galium L. (yoğurt otu) ve Lolium L. (delice) tahıltarlalarını işgal eden belli başlı yabani bitkiler olarak kaydedilmiştir. Ayrıca şuyabani bitkilerin tohumları/meyveler bulunmuştur: Adonis L. (kan damlası),Artemisia L. (pelin otu), Ajuga L. (mayasıl otu), Astragalus L. (geven), Bromus L.(brom otu), Centaurea L. (peygamber çiçeği), Cephalaria Schrader (pelemir),Chenopodiaceae (kazayağıgiller), Cheonopodium L. (kazayağı), Compositae(papatyagiller), Erigeron L. (şifa otu), Filipendula ulmaria (L.) Maxim., Galeopsis L.(kedibaşı otu), Malva L. (ebegümeci), Polygonum L. (çoban değneği), Potentilla L.,Rosa canina L. (kuşburnu), Rumex L. (kuzu kulağı), Salsola L., Scirpus L., SileneL, Sonchus L., Thymelaea Miller. (serçe dili), Triticum boeoticum Boiss. Emend.Schiem./T. dicoccoides (Körn.) Aarons. (yabani tek sıralı/iki sıralı buğday) veValerianella lasiocarpa (Stev.) Betcke. Bu bitkiler açık ve ışık alan yerlerdeyaşadıklarından, tohumları/meyveleri hasat sırasında ürüne karışma ya da otlatmafaaliyetleri ile tezeğe katılma sonucu yerleşim yerine ulaşmış olmalıdırlar.Anahtar Kelimeler: Arkeobotanik, Salat Tepe, Kalkolitik, Erken Tunç Çağı, OrtaTunç Çağı, Erken Demir Çağı, Yeni Asur, Hellenistik, Hellenistik-Roma, Ortaçağ,bitki kalıntıları.Danışman: Doç.Dr. Emel OYBAK DÖNMEZ, Hacettepe Üniversitesi, BiyolojiBölümü, Botanik Anabilim Dalı.ii ARCHAEOBOTANICAL STUDIES AT SALAT TEPEElif CihangirABSTRACTIn this study, prehistoric and historic carbonised plant remains recovered at SalatTepe, located some 14 km south of Bismil (Diyarbakır), were investigated inrespect to archaeobotany. Measurements of the plant remains were made andtheir photographs were taken in order to prepare archives. In addition, prehistoricand historic plant-based agricultural activities of the site were evaluated, based onthe results of archaeobotanical analyses.The cultural levels yielded plant remains have been dated to Chalcolithic (4500-3000 BC), Early Bronze Age/Middle Bronze Age (the third millennium BC/ thesecond millennium BC), Middle Bronze Age (2000-1500 BC), Early Iron Age(1200-800 BC), Assyrian Period (800-600 BC), Hellenistic Period (the third centuryBC), Hellenistic-Roman Period (300 BC - AD 150) and Medieval Period (AD 150-1453).The plant assortments of various cultural levels did not differ. It appears that themajor crop plants of the farmers were cereals. The cereals included Hordeum L.(barley, hulled), Triticum dicoccum Schübl. (emmer wheat), T. monococcum L.(einkorn wheat) and T. aestivum L./T. durum Desf. (bread/macaroni wheat).Rachis fragments of barley and bread wheat along with spikelet forks and glumebases of the hulled wheats found in some contexts represent the waste of crop-processing.In addition to the cereals, remains of legumes, oil, fibre and fruit plants, and someweeds were identified on the mound under study.The legumes recorded in the study area are Cicer arietinum L. (chickpea),Lathyrus sativus L./L. cicera L. (grass pea), Lens culinaris Medik. (lentil),Medicago L. (calvary clover), Pisum sativum L. (garden pea), Vicia ervilia (L.) Willd.iii(bitter vetch), Trifolieae (clover tribe), Trifolium L. (clover) and Trigonella L.(fenugreek). Among the domesticated legumes, lentil is found to be the dominantcrop. The seeds of the plants of grazing lands, such as calvary clover, clover tribeand clover are related to animal husbandry in the area.The archaeobotanical findings of this study suggest that the legumes were lessimportant than the cereals in plant husbandry throughout all the cultural levelsdefined so far.During the archaeobotanical analyses, the seeds of Linum usitatissimum L. (flax),which is generally regarded as one of the principal oil and fibre plants of the NearEast, were discovered. Beside, the seeds of Vitis vinifera L. (grape) and Oleaeuropaea L. (olive) were recorded.The remains of weeds, such as Aegilops L. (goat grass), Galium L. (bedstraw) andLolium L. (rye grass), provided information on crop field weeds of both prehistoricand historic times. Other weedy taxa recorded are as follows: Adonis L.(pheasant?s-eye), Artemisia L., Ajuga L. (bugle), Astragalus L. (milk-vetch),Bromus L. (brome grass), Centaurea L., Cephalaria Schrader, Chenopodiaceae(goosefoot family), Chenopodium L. (goosefoot), Compositae (daisy family),Erigeron L., Filipendula ulmaria (L.) Maxim. (meadow-sweet), Galeopsis L., MalvaL. (mallow), Polygonum L. (knotweed), Potentilla L. (cinquefoil), Rosa canina L.,Rumex L. (dock), Salsola L., Scirpus L. (club rush), Silene L. (catchfly), SonchusL., Thymelaea Miller., Triticum boeoticum Boiss. Emend. Schiem./T. dicoccoides(Körn) Aarons. (wild einkorn/wild emmer) and Valerianella lasiocarpa (Stev.)Betcke. The seeds/fruits of these plants of open lands may have entered the siteincorporated either in the yield during the harvest or in animal dung.Keywords: Archaeobotany, Salat Tepe, Chalcolithic, Early Bronze Age, MiddleBronze Age, Early Iron Age, Assyrian Period, Hellenistic Period, Hellenistic-Roman Period, Medieval Period, plant remains.Advisor: Assoc.Prof.Dr. Emel OYBAK DÖNMEZ, Hacettepe University,Department of Biology, Botany Section.iv 100 |
