| Popis: |
Bu çalışmanın temel amacı; yetişkinlerdeki travma sonrası stres belirtileri (TSSB) ve travma sonrası gelişimin (TSG) Otobiyografik Bellek Modeli, Dönüşmüş Benlik Modeli ve Bilinçli-Yeniden Değerlendirme Modeli çerçevesinde incelenmesidir. Otobiyografik Bellek Modeli'ne göre travmatik veya stres verici olay kişinin hayat hikayesinde merkezi hale geldiğinde, olayın otobiyografik bellekteki ulaşılabilirliği artar ve bu durum ruminasyonu tetikleyerek TSSB'yi arttırır. Dönüşmüş Benlik Modeli'ne göre olumsuz olayların kişinin benliğinde merkezi hale gelmesi, olumlu işlemleme yoluyla benliğin yeniden inşa edilebilmesi için fırsat yaratarak TSG'yi destekler. Bilinçli-Yeniden Değerlendirme Modeli, bilinçli farkındalığın istemsiz ruminasyonu azaltarak, istemli ruminasyonu ise arttırarak travmanın olumlu ve olumsuz sonuçları üzerinde etkili olduğu öne sürmektedir. Bu amaç ve modeller doğrultusunda, olayın merkeziliği ve bilinçli farkındalık (ve bilinçli farkındalığın farklı alt boyutları) ile TSSB ve TSG arasındaki ilişkide; temel inançlardaki sarsılma, istemsiz ruminasyon, istemli ruminasyon ve olumlu yeniden değerlendirmenin aracı rolleri PROCESS Makrosu Bootstrap yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Çalışmanın örneklemini, hayatının bir döneminde önemli ölçüde stres yaratan ve psikolojik ya da fiziksel iyi oluşu etkileyen travmatik veya stres verici bir olay yaşamış olduğunu belirten 18-70 yaş aralığında (Ort. = 30.05) 444 kadın ve 183 erkek olmak üzere toplam 627vkatılımcı oluşturmaktadır. Katılımcılara sırasıyla, Sosyo-Demografik Bilgi Formu, Travmatik Yaşantı Tarama Listesi (TYTL), Olayların Merkeziliği Ölçeği (OMÖ), Temel İnançlar Envanteri (TİE), Beş Boyutlu Bilinçli Farkındalık Ölçeği (BBBFÖ), Bilişsel Duygu Düzenleme Ölçeği'nin (BDDÖ) Olumlu Yeniden Değerlendirme alt ölçeği, Olay İlişkili Ruminasyon Envanteri (OİRE), Olay Etkisi Ölçeği-Gözden Geçirilmiş Formu (OEÖ-G) ve Travma Sonrası Gelişim Ölçeği-X (TSGÖ-X) uygulanmıştır. Otobiyografik Bellek Modelinin test edildiği modelde, temel inançlardaki sarsılma ve istemsiz ruminasyonun; olayın merkeziliği ile TSSB arasındaki ilişkide seri çoklu aracılık rollerinin anlamlı olduğu görülmüştür. Dahası, temel inançlardaki sarsılma, istemsiz ruminasyon ve istemli ruminasyonun; olayın merkeziliği ile TSSB arasındaki ilişkiye seri çoklu aracılık ettiği bulunmuştur. Dönüşmüş Benlik Modelinin test edildiği aracılık modelinde, istemli ruminasyon ve olumlu yeniden değerlendirmenin, olayın merkeziliği ile TSG arasındaki ilişkide seri çoklu aracı rolleri anlamlıdır. Bilinçli-Yeniden Değerlendirme Modelinin test edildiği basit aracılık modellerinde ise, bilinçli farkındalığın TSSB ile ilişkisinde istemsiz ruminasyonun aracı rolü; TSG ile ilişkisinde de istemli ruminasyon ve olumlu yeniden değerlendirmenin seri çoklu aracı rolleri anlamlıdır. Bu model bilinçli farkındalığın farklı alt boyutları için test edildiğinde, BBBFÖ-Farkındalıkla Davranma alt boyutu ile TSSB arasındaki ilişkide istemsiz ruminasyonun basit aracı rolünün anlamlı olduğu bulunmuştur. Bu modelde, ayrıca, BBBFÖ-Gözlemleme ve BBBFÖ-İçsel Deneyimlere Tepkisizlik alt boyutları ile TSG arasındaki ilişkilerde de istemli ruminasyon ve olumlu yeniden değerlendirmenin seri çoklu aracı rolleri anlamlıdır. Bulgulara göre, olayın merkeziliği ve bilinçli farkındalık travma ile ilgili bilişsel süreçleri tetikleyerek TSSB ve TSG'yi etkilemektedir. Mevcut çalışmada elde edilen bulgular ilgili kuramlar ve alanyazındaki araştırma bulguları çerçevesinde tartışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Travma Sonrası Stres, Travma Sonrası Gelişim, Otobiyografik Bellek, Bilinçli Farkındalık, Dönüşmüş Benlik. The main purpose of the current study was to investigate post-traumatic stress symptoms (PTSS) and post-traumatic growth (PTG) among adults within the framework of the Autobiographical Memory Model, the Transformed Self Model and the Mindful-Reappraisal Model. According to the Autobiographical Memory Model, when a traumatic or stressful event becomes central to one's life story, its accessibility in the autobiographical memory increases, which in turn triggers rumination and increases PTSS. According to the Transformed Self Model, those adverse events become central to one's self, and they support the TSG by creating an opportunity to rebuild self through positive processing. The Mindful-Reappraisal Model suggests that mindfulness decreases intrusive rumination and increases deliberate rumination, thus it affects the positive and negative consequences of trauma. In line with these aims and models, this study examined the mediator roles of the shaken core beliefs, intrusive rumination, deliberate rumination and positive reappraisal in the relationship between the centrality of event & mindfulness (as well as different sub-dimensions of mindfulness) and PTSD & TSG. For analysis, PROCESS Macro Bootstrap method was used. The sample of the study consisted of 627 participants (444 women and 183 men) between the ages of 18-70 (M = 30.05) who reported that they had experienced a traumatic or stressful event causing significant stressviiand affecting their psychological or physical well-being. Participants completed the Socio-demographic Information Form, the Trauma Checklist (TC), Centrality of Event Scale (CES), Core Beliefs Inventory, Five Facet Mindfulness Questionnaire (FFMQ), Cognitive Emotion Regulation Questionnaire (CERQ) Positive Reappraisal subscale, Event-Related Rumination Inventory (ERRS) Impact of Events Scale-Revised (IES-R) and Posttraumatic Growth Inventory-X (PTGI-X) respectively. In the mediation models in which the Autobiographical Memory Model was tested, it was seen that the serial multiple mediator roles of core beliefs challenge and intrusive rumination between the centrality of the event and PTSS were significant. Moreover, the serial multiple mediator roles of core beliefs challenge, intrusive rumination and deliberate rumination between the centrality of the event and PTG also were significant. In the mediation models in which the Transformed Self Model was tested, it was found that the serial multiple mediator roles of deliberate rumination and positive re-appraisal between the centrality of the event and TSG were significant. In the mediation models in which the Mindful-Reappraisal Model was tested, the simple mediator role of intrusive rumination between mindfulness and PTSS, as well as the serial multiple mediator roles of deliberate rumination and positive re-appraisal between mindfulness and PTG were significant. When this model was tested for different subscales of mindfulness, the results shows the simple mediator role of intrusive rumination between FFMQ-Acting with Awareness and PTSS was significant. In this model, moreover, the serial multiple mediator roles of deliberate rumination and positive reappraisal were also significant between FFMQ-Observing and PTG & between FFMQ-Nonreactivity and PTG. According to the findings, the centrality of the event and mindfulness affect the PTSD and TSG by triggering cognitive processes related to trauma. The findings of the present study were discussed in the light of related theories and literature findings.Keywords: Posttraumatic Stress Symptoms, Posttraumatic Growth, the Autobiographical Memory, Mindfulness Transformed Self. 219 |
