| Popis: |
Sözlü iletişim sürekli akış halinde olan ve içerisinde birçok dilsel ögeyi barındıran bir süreçtir. Günlük konuşmalarda en çok karşılaşılan anlam formüllerinden birisi sözeylemlerdir. Birçok sözeylem türü içerisinde davet, öneri, teklif ve rica sözeylemleri bir kabul ya da red sözeylemi gerektirirler. Reddetme sözeylemini tetikleyici sözeylemlerine yönelik oluşturulan reddetme sözeylemi dinleyici üzerinde öz imge talebi oluşturduğu için, edimbilimsel ve toplumbilimsel açılardan uygun reddetme sözeylemlerinin oluşturulması iletişimi ve katılımcılar arasındaki gelecek yönlü ilişkiyi devam ettirmek adına önemli bir hal almaktadır. Eğer konuşmacılar benzer kültürlerden geliyorlarsa, reddetme sözeylemini tetikleyen sözeylemlere karşı oluşturulan reddetme ifadeleri hem toplumbilimsel hem de edimbilimsel açılardan genellikle uygun olur.Kültüre özgü ölçünler sözeylemlerde, özellikle reddetme ifadelerinde, rahatlıkla gözlemlenebilir. İki kültür arasındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya çıkarmada sözeylem kullanımları etkili bir yöntem olabileceği için, bu çalışmanın temel odak noktası aile durum komedilerinde anadili Amerikan İngilizcesi ve Türkçe olan katılımcıların kullandıkları reddetme sözeylemleri olmuştur. Bu tezin temel hedefi, Amerikan İngilizcesi ve Türkçe'de reddetme sözeylemlerinin kültürlerarası iletişim odağında nasıl kullanıldığını ortaya çıkarmak olmuştur. Bu amaçla, doğal veri kaynağı olarak kabul edildiği için televizyon dizilerinden dört aile komedisi seçilmiş ve her bir dil için 690 reddetme sözeylem durumu belirlenmiştir. Reddetme sözeylemleri, Beebe, Takahashi and Uliss-Weltz (1990) tarafından önerilen sınıflama vasıtasıyla analiz edilmiştir. Reddetme sözeylemi türleri açısından iki dil arasındaki farklılıkları bulmak adına, hem Amerikan İngilizcesi hem de Türkçe'deki üç temel reddetme sözeylem türünün genel sıklıkları ve yüzdelikleri tablolar halinde paylaşılmıştır. Daha sonra, reddetme sözeylem türleri bağımsız değişkenler olan statü, cinsiyet ve reddetme sözeylemini tetikleyici sözeylemler açısından incelenmiştir. Amerikan İngilizcesi ve Türkçe'de reddetme sözeylemlerinin türleri açısından tercih farklılığı olup olmadığını bulmak amacıyla ki-kare testi kullanılmıştır. Reddetme sözeylemi türlerinin Amerikan İngilizcesi ve Türkçe'deki dağılımları karşılaştırıldığında, gruplar arasında istatistiksel farklılık olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca, statü, cinsiyet ve reddetme sözeylemini tetikleyen sözeylemlerin, hem dillerin içerisinde hem de diller arasında yapılan karşılaştırmasında, reddetme sözeylem türü tercihi açısından önemli rol oynadıkları görülmüştür.Amerikan İngilizcesi ve Türkçe dilleri arasındaki benzerlik ve farklılıkları anlamsal formül tercihleri açısından bulabilmek için, kullanılan formüller Beebe ve diğerleri (1990) tarafından paylaşılan onsekiz formülden oluşan sınıflandırma yardımıyla belirlenmiştir ve her iki grup için ortaya çıkan tercih sıklıkları ve yüzdelikleri tablolar halinde paylaşılmıştır. Genel karşılaştırmaya ek olarak, anlamsal formüller bağımsız değişkenler olan statü, cinsiyet ve reddetme sözeylemini tetikleyici sözeylemler açısından da incelenmiştir. Elde edilen veride bazı anlamsal formüllere rastlanmadığı için ki-kare testi yerine, diller ve anlamsal formül tercihleri arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için Spearman Sıra Korelasyon Katsayısı testi uygulanmıştır. Sonuçlar Amerikan İngilizcesi ve Türkçenin anlamsal formül terichleri açısından her zaman farklılık göstermediğini ortaya koysa da, tercih edilen ilk üç anlamsal formüllerin sıralamasının iki dilde farklılıklar oluşturduğu görülmüştür. Daha detaylı olarak bakıldığında, bir çeşit doğrudan reddetme sözeylem stratejisi olan edimsizlik (durum) Amerikan İngilizce'sinde en sık rastlanan anlamsal formülken, bir çeşit dolaylı reddetme sözeylem stratejisi olan mazeret-sebep-açıklama anlamsal formülü Türkçe'de en çok karşılaşılan reddetme sözeylem yöntemi olmuştur. Ayrıca, bağımsız değişkenler statü, cinsiyet ve reddetme sözeylemini tetikleyici sözeylemleri açısından da kısmi farklılıklar gözlemlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Sözlü Etkileşim, Aile Durum Komedisi, Sözeylem, Reddetme Sözeylemi, Reddetme Sözeylemi Türü, Anlamsal Formül, Amerikan İngilizcesi, Türkçe Spoken interaction is a continuously flowing process in which various types of linguistic elements could be observed. One of the most frequently encountered semantic formulas in daily conversations is speech acts. Among various speech acts, invitation, suggestion, offer and request require an acceptance or a refusal. As refusals convey face wants on the side of the hearer, formulation of pragmatically and socially appropriate refusals to refusal stimulating speech acts becomes important to maintain the conversation and future relations of the interlocutors. If the interlocutors come from similar cultures, the reactions to refusal stimulating speech acts are generally more appropriate both socially and pragmatically. Culture-specific norms could be easily observed in speech acts, refusals in particular. Since speech acts could be an effective tool to reveal the similarities and differences between two different cultures, this study mainly focused on the use of refusals by American and Turkish native speakers in family sitcoms. The main purpose of this dissertation was to find out how refusals were employed cross-culturally in American English (AE) and Turkish (TUR). With this purpose, 690 refusal situations for each language were selected from four different family sitcoms as TV series are accepted as natural data. The refusals were analyzed through the taxonomy suggested by Beebe, Takahashi and Uliss-Weltz (1990). To find out the differences between two languages in terms of refusing strategies, the overall frequencies and percentages of three main refusal types in both AE and TUR were given in tabular form. Then, the distribution of refusal types were analyzed in terms of the independent variables of status, gender and refusal stimulating speech acts. Chi-square test was run to reveal whether there were statistical differences between AE and TUR in terms of the preferences of refusal types. The results regarding the overall preferences of refusal types indicated that AE and TUR differ significantly. Also, it was found that status, gender and refusal stimulating speech acts played paramount roles in the selection of refusal types within and across language groups.To find out the similarities and differences between AE and TUR regarding the semantic formula for refusal preferences, formulas in each refusal were identified depending on the eighteen semantic formulas shared by Beebe et al. (1990) and the frequencies and percentages of the preferences in both groups were given in tabular forms. In addition to overall comparison, the semantic formulas were also analyzed with regard to the independent variables of status, gender and refusal stimulating speech acts. Since there were semantic formulas that we did not encounter in our data, instead of Chi-square test, Spearman Rank Order test was employed to find out the relationship between language and refusal semantic formula preferences. The results indicated that even though AE and TUR did not always differ in terms of refusal semantic formula preferences, it was found that the order of first three refusal semantic formulas showed differences. More specifically, use of non-performative, a kind of direct refusal strategy, was the most frequently preferred semantic formula in AE while excuse-reason-explanation (ERE), labeled as an indirect refusal type, was observed to be the most frequently preferred formula in TUR. It was also found that partial differences were observed regarding the independent variables of status levels, gender and refusal stimulating speech acts both within and across languages. Key Words: Spoken Interaction, Family Sitcom, Speech Act, Refusal, Refusal Type, Semantic Formula, American English, Turkish 143 |
