| Popis: |
ÖZET Doktora Tezi DOĞU ANADOLU BÖLGESİ'NDE YETİŞTİRİLEN BAZI BUĞDAY VE ARPA GENOTİPLERİNDE SOĞUĞA DAYANDXLDLDX VE VERNALİZASYON İHTİYACININ BELİRLENMESİ Telat YILDIRIM Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Şahin AKTEN Bu çalışma, Doğu Anadolu Bölgesi için uygun olan bazı ekmeklik buğday ve arpa genotiplerinin soğuğa dayanıklılık ve vernalizasyon ihtiyaçlarının belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. Araştırma faktöriyel düzenlemede `Tesadüf Blokları` deneme desenine göre, Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü laboratuarlarında ve Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri, Bahçe Bitkileri ve Toprak Bölümü laboratuarlarında yapılmıştır. Çalışmada bitkiler soğuğa alışma için 4±0.2°C sıcaklıkta, 0 (kontrol), 7, 21, 35, 49, 70 ve 98 gün bekletilmiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinden Doğu 88, Karasu 90, Hawk, Palandöken 97, Lancer, Kıraç 66, Gerek 79, Bezostaja 1, Norstar ve yerel populasyonlardan Kırik ve Tir çeşitleri ile ileri kademedeki 4 ekmeklik buğday hattı; arpa olarak ise Tokak 157/37, Bülbül 89, Dicktoo, Krusevac 1 ve Hudson arpa çeşitleri ile ileri kademedeki 4 hat kullanılmıştır. Yürütülen bu araştırmadan elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibi özetlenebilir. Genel olarak ekmeklik buğday genotiplerinin arpa genotiplerine göre düşük sıcaklıklara daha dayanıklı oldukları tespit edilmiştir. Ekmeklik buğdaylardan düşük sıcaklığa en dayanıklı Norstar çeşidi (-13°C), en duyarlı ise Kıraç-66 ve Kırik çeşitleri (sırasıyla -5.4 ve -4.9°C) olmuştur. Arpa genotipleri içerisinde Dicktoo (-4.9°C), Krusewak 1 ve 12/127 (-4.7°C) genotiplerinin düşük sıcaklığa en dayanıklı, Bülbül 89 (-3.9°C) çeşidinin ise en duyarlı olduğu belirlenmiştir. Kırmızı taneli ekmeklik buğday genotiplerinin (Doğu 88, Hawk, Lancer, Karasu 90, Bezostaja 1, Norstar ve DE-6) soğuğa dayanıklılığı beyaz taneli genotiplere (Palandöken 97, Kırik, Tir, DE-7, DE-8, DE-9, Gerek 79 ve Kıraç 66) göre daha fazla olmuştur. Ekmeklik buğday genotipleri soğuğa en yüksek dayanma kabiliyetine (ortalama -10.8°C) 49 gün soğuğa alıştırma süresinde ulaşırken, arpada bu süre 35 gün olmuştur (ortalama -5.7°C). Buğday genotipleri içerisinde en uzun vernalizasyon süresi Bezostaja 1 çeşidinde belirlenmiştir (35 gün). Doğu 88, Hawk, Lancer, Karasu 90, Norstar ve DE-6 genotipleri 21 gün vernalizasyon süresi sonunda sapa kalkmış, fakat bu genotipler ya başaklanmamış veya başaklanan bitkilerde tane tutma çok düşük (1 veya 2 adet/başak) olmuştur. Arpada vernalizasyon süresi en uzun genotip Krusewak olmuş (7 gün), bu süre sonunda sapa kalkma gerçekleşmesine rağmen başak oluşmamıştır. Hem buğday hem de arpa genotiplerinde soğuğa dayanıklılık ile bitki kuru ağırlığındaki toplam şeker, indirgen şeker, sakkaroz, azot ve potasyum oranları arasında önemli ve olumlu; fosfor oranı arasında ise olumsuz yönde önemli ilişki belirlenmiştir. Ayrıca, vernalizasyon süresi uzun olan genotiplerin soğuğa daha dayanıklı oldukları tespit edilmiştir. 2003, 101 Sayfa Anahtar Kelimeler: Doğu Anadolu Bölgesi, buğday, arpa, soğuğa dayanıklılık, vernalizasyon i ABSTRACT Ph.D. Thesis THE DETERMINATION OF COLD HARDINESS AND VERNALIZATION REQUIREMENT ON SOME WHEAT AND BARLEY GENOTYPES GROWN IN EASTERN ANATOLIA REGION Telat YILDIRIM Atatürk University Graduate School of Natural and Applied Science Department of Field Crops Supervisor: Prof. Dr. Şahin AKTEN The purpose of this study to determine cold hardiness and vernalization requirement on some bread wheat and barley genotypes suitable for Eastern Anatolia. The study was conducted on randomized complied block trial design in factorial arrangement and was carried out at the laboratories of Eastern Anatolia Agricultural Research Institute, laboratories of the departments of Field Crops, Horticulture and Soil Science in Faculty of Agriculture, Atatürk University. Bread wheat varieties of Doğu 88, Karasu 90, Hawk, Palandöken 97, Lancer, Kıraç 66, Gerek 79, Bezostaja 1, Norstar and local bread wheat varieties of Kirik and Tir along with four bread wheat lines were used while Tokak 157/37, Bülbül 89, Dicktoo, Krusewak 1, Hudson barley varieties and four barley lines were used in the study. Plants were exposed to 4±0.2 °C temperature for 0 (control), 7, 21, 35, 49, 70 and 98 days. In general, analysis of the data was revealed that bread wheat varieties were more tolerant to lower temperatures than barley genotypes. It was found that Norstar was the most cold hardy bread wheat variety (-13°C) as were Kıraç-66 and Kirik varieties the most susceptible ones to lower temperatures (-5.4 and 4.9°C respectively). Also, it was determined that the most cold hardy barley genotypes were Dicktoo (-4,9°C), Krusewak 1 varieties and 12/127 line (-4,7°C) while the most susceptible variety was Bülbül 89 (-3,9 °C). It was observed that red bread wheat varieties (Doğu 88, Lancer, Karasu 90, Bezostaja 1, Norstar and DE-6) had the characteristic of more cold hardiness than white bread wheat varieties (Palandöken 97, Kirik, Tir, DE-7, DE-8, DE-9, Gerek 79 and Kıraç 66) did. Cold acclimation periods of 49 days in wheat and 35 days in barley gave the highest cold hardiness respectively (-10,8°C for wheat and -5,7°C for barley in average). It was determined that Bezostaja 1 required the longest vernalization period (35 days). On the other hand, Doğu 88, Hawk, Lancer, Karasu 90, Norstar, and DE-6 genotypes stemmed at the end of 21 days of vernalization period but they produced either no spike or less grain in spikes (1 or 2 grain). The barley genotype having the longest vernalization period (7 days) was Krusewak 1 which stemmed but did not develop spikes. It was determined that there were significant and positive relationship between cold hardiness and total sugar, induced sugar, saccharose, nitrogen and potassium rates in plant dry weight; however there was a negative and significant relationship between cold hardiness and phosphorus rate in wheat and barley. Moreover, it was revealed that the genotypes requiring longest vernalization period were more cold hardy than those having shorter vernalization periods. 2003, 101 Pages Keywords: Eastern Anatolia Region, wheat, barley, cold hardiness, vernalization 101 |
