Halk Hikâyesi Olarak Yusuf ile Züleyha
| Autor: | Daşdemir, Özkan |
|---|---|
| Přispěvatelé: | EBYÜ, Fen Edebiyat Fakültesi |
| Jazyk: | turečtina |
| Rok vydání: | 2012 |
| Předmět: | |
| Popis: | Kitab-ı Mukaddes ve Kur’an-ı Kerim’de geçen Yusuf Kıssası dünya kültür tarihinde eşine az rastlanır bir şöhrete sahiptir. Hikâye dünyanın hemen her yerinde bilindiği gibi sanatın ve edebiyatın neredeyse bütün türlerine de girmiştir. Müslüman-Şark edebiyatının vazgeçilmez konularından biri olan bu hikâye, klasik edebiyattan sözlü geleneğe geçmiştir. Ülkemizde Yusuf ile Züleyha hikâyesi ile ilgili yapılan çalışmalar mesneviler üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu çalışmanın amacı ise hikâyenin Türk halk edebiyatındaki yerini belirlemek ve tespit edilen halk varyantlarını bilimsel bir incelemeye tabi tutmaktır. Prof. Dr. Ali Berat Alptekin ülkemizde Yusuf ile Züleyha hikâyesi üzerine bilimsel bir çalışma yapılmadığını belirtmiştir. Bu bilgi çalışmamıza ilham kaynağı olmuştur. Ülkemizde mesnevi ve diğer eserlerden hareketle yüzlerce bilimsel çalışmaya tabi tutulan Yusuf ile Züleyha hikâyesinin halk hikâyesi olarak ele alınması Prof. Dr. Ali Berat Alptekin’in bu değerli tespiti vesilesiyle bize nasip olmuştur. Bu çalışma Türkiye ve Türk dünyasında kaydedilen Yusuf ile Züleyha hikâyelerini bütüncül bir yaklaşımla ele alan ilk bilimsel çalışma olarak bilim dünyasının hizmetine sunulmak amacıyla hazırlanmıştır. Giriş ve beş bölüm halinde düzenlenen çalışmamızın Giriş bölümünde çalışmanın amacı, kapsamı ve yöntemi hakkında bilgi verildikten sonra hikâye ile ilgili çeşitli problemler ele alınmıştır. Birinci bölümde ülkemizde hikâye ile ilgili yayın ve çalışmalar hakkında geniş bir döküm verilirken Türk dünyası toplulukları, Arap, Fars, Yahudi, Hristiyan ve diğer halklarda tespit edebildiğimiz örnekler göz önüne serilmiştir. İkinci bölümde hikâyenin etkileri üzerinde durulmuştur. Evrensel bir klasik niteliğinde olan Yusuf ile Züleyha hikâyesinin başlangıçtan günümüze kadar edebiyat, sanat ve sosyal hayattaki yansımaları dikkatlere sunulmuştur. Üçüncü bölümde incelemeye tabi tutulan 21 varyant tanıtılarak motif sıraları verilmiş, bu varyantlar 17 epizot halinde karşılaştırılmış ve epizotlara ait motiflerin Motif İndeks’teki yerleri gösterilmiştir. Dördüncü bölüm hikâyenin karakteristik motiflerinin ele alındığı bölümdür. Bu bölümde rüya, kuyu, hain ağabeyler gibi karakteristik motifler üzerinde etraflıca durulmuştur. Beşinci bölümde yazma, taş baskı ve sözlü varyantlardan 9 metin örneği ve 4 ezgili icra örneği verilmiştir. Çalışma sonuç, sözlük, kaynakça ve dizin ile tamamlanmıştır. İÇİNDEKİLER SİMGE VE KISALTMALAR ......................................................... VI ÖNSÖZ ................................................................................................ X GİRİŞ ................................................................................................... 1 I. Araştırmanın Amacı, Kapsamı ve Yöntemi .............................. 1 II. Hikâyenin Kaynağı ve Yayılması ............................................. 3 III. Hikâyenin Yazıya Geçirilmesi................................................. 8 IV. Hikâyenin Gelenek İçindeki Yeri.......................................... 11 V. Hikâyenin Tasnifler İçindeki Yeri.......................................... 14 A. Konu, Biçim ve Çıkış Yerlerine Göre Yapılan Tasniflerde Yusuf ile Züleyha Hikâyesi .......................................................... 14 B. Kaynaklar Hakkında Yapılan Tasniflerde Yusuf ile Züleyha Hikâyesi ......................................................................................... 17 C. Diğer Tasniflerde Yusuf ile Züleyha Hikâyesi ...................... 17 VI. Tür Problemi .......................................................................... 20 VII. Yusuf ile Züleyha Hikâyesinin Diğer Halk Hikâyeleri ile Mukayesesi .................................................................................... 24 BİRİNCİ BÖLÜM HİKÂYE İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR 1.1. TÜRK DÜNYASINDA .......................................................... 29 1.1.1. Müstakil Tefsirler ........................................................... 29 1.1.2. Kısas-ı Enbiyalar ve İslam Tarihleri ............................. 30 1.1.3. Manzum-Mensur Yazmalar ........................................... 31 1.1.4. Taş Baskı Halk Kitapları ................................................ 32 1.1.5. Matbu Halk Kitapları ..................................................... 32 1.1.6. Derlemeler ........................................................................ 34 II | Ö z k a n D A Ş D E M İ R 1.1.7. Modern Yazım Örnekleri ............................................... 38 1.1.10. Araştırmalar .................................................................. 39 1.1.10.1. Tezler ....................................................................... 44 1.1.10.2. Kitaplar ................................................................... 49 1.1.10.3. Makale, Bildiri ve Tanıtmalar ............................... 50 1.2 TÜRK DÜNYASI DIŞINDA .................................................. 55 İKİNCİ BÖLÜM HİKÂYENİN ETKİLERİ 2.1. HALK EDEBİYATINDA ..................................................... 63 2.1.1. Destanlarda ...................................................................... 63 2.1.2. Halk Hikâyelerinde ......................................................... 66 2.1.3. Masallarda ....................................................................... 78 2.1.4. Efsane ve Rivayetlerde .................................................... 81 2.1.5. Halk Şiirinde .................................................................... 84 2.1.5.1. Türk Saz Şiirinde Yusuf ile Züleyha Hikâyesi ...... 85 2.1.5.2. Anonim Halk Şiirinde Yusuf ile Züleyha Hikâyesi100 2.1.5.3. Tekke Şiirinde Yusuf ile Züleyha Hikâyesi .......... 102 2.2. MODERN EDEBİYATTA .................................................. 110 2.3. GÜZEL SANATLARDA..................................................... 111 2.4. SİNEMA VE TELEVİZYONDA ....................................... 112 2.5. TİYATRO VE OPERADA ................................................. 113 2.6. HALK OYUNLARINDA .................................................... 117 2.7. SOSYAL HAYATTA VE İNANIŞLARDA ....................... 117 H a l k H i k â y e s i O l a r a k Y u s u f İ l e Z ü l e y h a | III ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İNCELEME 3.1. HİKÂYENİN VARYANTLARI VE MOTİF SIRASI ..... 123 3.1.1. Yazma Varyant ............................................................. 123 3.1.2.Taş Baskı Varyant .......................................................... 125 3.1.3. Matbu Varyant .............................................................. 128 3.1.4. Karakalpak Varyantı .................................................... 130 3.1.5. Kazak Varyantı ............................................................. 132 3.1.6. Uygur Varyantı ............................................................. 135 3.1.7. Türkmen Varyantı ........................................................ 138 3.1.8. Behçet Mahir Anlatması ............................................... 141 3.1.9. Yusuf Bütün Anlatması ................................................ 144 3.1.10. Mehmet Zoroğlu Anlatması ....................................... 145 3.1.11. Zinnetulla Vahitov Anlatması .................................... 147 3.1.12. Zahir Zakirov Anlatması ............................................ 148 3.1.13. Kerime Mostafina Anlatması ..................................... 150 3.1.14. Beşire Gaysina Anlatması .......................................... 151 3.1.15. Neğime Veliyeva Anlatması ........................................ 153 3.1.16. Hezise Bayramğolova Anlatması ............................... 155 3.1.17. Gazize Gumerova Anlatması ..................................... 156 3.1.18. Geynikamal İsenbayeva Anlatması ........................... 158 3.1.19. Nedret Mahmut-Enver Mahmut Derlemesi ............. 161 3.1.20. Kostantin Stepanoviç Popov Anlatması .................... 161 3.1.21. Tatar Varyantı ............................................................. 162 3.2. HİKÂYENİN VARYANTLARININ YAPI BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASI ............................................................ 165 IV | Ö z k a n D A Ş D E M İ R 3.3. HİKÂYENİN MOTİF YAPISI ........................................... 175 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM HİKÂYENİN KARAKTERİSTİK MOTİFLERİ 4.1. RÜYA .................................................................................... 201 4.2. HAİN BÜYÜK KARDEŞLER ............................................ 210 4.3. KUYUYA ATILMA VE HAPSEDİLME .......................... 214 4.4. BAŞTAN ÇIKARMA VE İFTİRA..................................... 229 4.5. ÖLÜM DELİLİ OLARAK KANLI GÖMLEK ................ 234 4.6. EVLAT ACISIYLA KÖR OLMA ..................................... 237 4.7. GÖRMEYEN GÖZLERİN AÇILMASI ........................... 239 4.8. NİKAP TAKMA .................................................................. 241 4.9. GENÇLİĞE VE GÜZELLİĞE KAVUŞMA..................... 243 4.10. FORMÜLİSTİK SAYILAR ............................................. 244 BEŞİNCİ BÖLÜM METİNLER VE EZGİLİ İCRA ÖRNEKLERİ 5.1. METİNLER.......................................................................... 249 5.1.1. Yazma Metin ................................................................. 249 5.1.2.Taş Baskı Metin .............................................................. 285 5.1.3.Mülkünaz Topçu Anlatması .......................................... 332 5.1.4. Yusuf Bütün Anlatması ................................................ 350 5.1.5. Zinnetulla Vahitov Anlatması ...................................... 358 5.1.6. Kerime Mostafina Anlatması ....................................... 362 5.1.7. Beşire Gaysina Anlatması ............................................ 369 5.1.8. Neğime Veliyeva Anlatması .......................................... 379 H a l k H i k â y e s i O l a r a k Y u s u f İ l e Z ü l e y h a | V 5.1.9.Geynikamal İsenbayeva Anlatması .............................. 385 5.2. EZGİLİ İCRA ÖRNEKLERİ ............................................ 399 SONUÇ ............................................................................................ 405 SÖZLÜK ......................................................................................... 407 KAYNAKÇA .................................................................................. 417 DİZİN .............................................................................................. 437 1. Baskı |
| Databáze: | OpenAIRE |
| Externí odkaz: |
|