| Popis: |
Şanizade Ataullah Efendi (v. 1826) içinden geldiği fakih aile geleneği ve temel eğitim bakımından klasik bir Osmanlı alimiydi. Ancak, onu devrinin ilmiye ricalinden ayıran birçok önemli unsur bulunmakta ve bunların en barizi, kendisinin çağının ilerisinde bir öngörülülükle yöneldiği Avrupa bilgisini eşsiz Avrupa lisanları hakimiyeti ile takib edip, Osmanlı seçkinlerine aktarma gayretiydi. Bu hususiyetine binaen Şanizade, Osmanlı ve Türk tarihyazımında öncelikle modern-Avrupai Türk tıbbının öncüsü olarak değerlendirilmiştir. Tabipliğinin ardından, muhtelif dertlerle boğuşarak genç tamamladığı ömrünün sonlarında II. Mahmud’ın tevdi ettiği vakanüvislik vazifesiyle meydana getirdiği Tarih-i Şanizade, şekil ve üslub yönünden vakanüvis geleneğinin bir devamı olmakla, Şanizade’nin renkli zihni dünyasını aksettiren yeni siyasi, ictimai yorumlar ve Avrupa ile Osmanlı hakkındaki mütalaaları sayesinde tarih çalışmalarında öne çıkmıştır. Biz ise bu tezde Şanizade’nin daha önce çalışılmamış olan askeriye-mühendislik ve bunların yardımcı disiplinleri olan coğrafya ve matematik hakkında verdiği eserleri, müellifin iki yazma eserini merkeze alarak irdeleyeceğiz. Şanizade’nin kariyerinin erken yıllarına ait bu eserler, müellifin ilmi tahsilinden sonra Halıcıoğlu Mühendishanesi ve Süleymaniye Medresesi’nde ders aldığı yıllarda, Sultan III. Selim ve Nizam-ı Cedid erkanının Avrupa teknolojisini aktarmayı ve merkeziyetçi siyasi müesseselerle, askeri-sosyal disiplini Osmanlı’da da tatbik etmeyi hedefledikleri reform programının mahsulüdür. Çalışmamızda Şanizade’nin, ilki tenkitli ve şerhli neşrini sunduğumuz, aslen Prusya Kralı II. Frederik’in askeri sevk ve idare, yani taktik ve lojistiğe dair generallerine yazmış olduğu didaktik bir eser olan General-Principia vom Kriege’nin Türkçe tercümesi Vesayaname-i Seferiyye ve ikincisi, büyük ölçüde İngiliz deniz subayı ve coğrafyacı John Hamilton Moore’un The New Practical Navigator adlı eserinin tercümesinden ibaret olan Müfredat-ı Külliyye fi Sevahili’l-Bahriyye adlı coğrafya, astronomi ve denizcilik konulu eserleriyle, sıradışı bir Tanzimat öncesi aliminin modern Avrupa tekniği-bilimi, askeriyesi ve siyasetini nasıl anladığını göstereceğiz. Şanizade Ataullah Efendi (d. 1826) was a traditionally trained alim/religious and legal scholar. However, he was no prototypical member of the classical Ottoman ilmiye corps. Thanks to his foresighted intellectual pursuit of contemporary European learning enabled by his peerless mastery of European languages. He is best known as a pioneer of modern European medical knowledge among Ottoman Muslim elites and as an official court historiographer/vakanüvis. His history covering the first dozen years of Sultan Mahmud II’s rule, Tarih-i Şanizade -a part of the classical Ottoman historiographical tradition in many ways- was also unique with its critical socio-political analyses providing a window into the author’s mentality. In this thesis however, I study the lesser known works of Şanizade in the domain of military-engineering and its auxiliary disciplines, geography and mathematics. These were a product of the ‘technology’ policymaking of the Nizam-ı Cedid/New Order reformist cadres under Sultan Selim III in the first decade of the 19th century. Two specific translation works in manuscript form from this early career period of Şanizade when he was affiliated with the Imperial School of Engineering/Mühendishane provide the main data for this thesis investigating how an Ottoman Islamic scholar regarded and retold what historiographically are defined as modern science-technology, warfare, and European politics. I first produce an explicated critical edition of Şanizade’s Vesayaname-i Seferiyye, a translation of the book General-Principia vom Kriege by the Prussian King Frederick II on warfare and logistics. Then, the thesis provides an annotated transcription of Şanizade’s book on naval geography and navigation, Müfredat-ı Külliyye fi Sevahili’l-Bahriyye, largely based on English geographer-cartographer John Hamilton Moore’s The New Practical Navigator. |
