| Popis: |
Çinggis Han (1206-1227) tarafından kurulan Türk-Moğol siyasî birliğinin dört asli hanlığından birisini Çağatay Hanlığı (1227-1370) oluşturmaktadır. Çağatay Hanlığı’nı oluşturan boylardan Barlas uruğuna mensup olan Emir Timür’ün hükümranlığı döneminde (1370-1404) gelişen Doğu Türkçesi (14. yy.’nin ikinci yarısı- 20. yy. başı), Türk dili tarihi kapsamında temellerini Orta Türkçe döneminde (11.- 16. yy.) ve Harezm bölgesinde atmaya başlamış, 16. yüzyıl itibariyle de Alî Şîr Nevâyî ile birlikte ortak yazı dili çerçevesinde kullanılır olmuştur. Doğu Türkçesi klâsik öncesi, klâsik ve klâsik sonrası olmak üzere üç ayrı döneme ayrılmaktadır. Bu tezde, Doğu Türkçesinin klâsik öncesi ve klâsik dönem (14.- 16. yy.) eserleri arasından seçilen 13 manzum ve 4 mensur olmak üzere toplam 17 eserin sözcük öbekleri ve cümle yapıları bağlamında incelemesi yapıldı. Her bir manzum ve mensur eserden yüzer beyit ve cümle seçilerek toplam 6111 tane sözcük öbeği tespit edildi. Tezde sunulan örneklerin büyük bir kısmının en az bir unsuru sözcük öbeğinden oluşurken, unsurları herhangi bir sözcük öbeğinden oluşmayan yapılara çok az yer verildi. “Doğu Türkçesinde (14.- 16. yy.) Sözcük Öbekleri ve Cümle” adlı bu çalışma; giriş ile birlikte toplam dört bölüm ve bir sonuçtan meydana gelmektedir. “Giriş”te öncelikle Doğu Türkçesinin farklı terimler altında yapılan tasnifleri ile yazı dili olma süreci anlatılmakta daha sonra tezde taranan eserler hakkında müstensih/müellif, nüsha, muhteva vb. bakımlardan bilgiler verilmektedir. Tezin “ikinci bölümü”nde, 19 farklı sözcük öbeğinin her biri için kullanılan terimler ve yapılan tanımlamalar ile bu yapıların dilbilgisi kitaplarında yer alış biçimleri ve çeşitleri ele alındı. Ayrıca cümlenin her bir ögesi hakkında bilgi verildi.Tezin “üçüncü bölümü”nde, çalışmamızın esas konusunu teşkil eden ve Doğu Türkçesinde kullanılan sözcük öbekleri ve cümle bahsine yer verildi. Taranan eserlerden seçilen ve en az bir unsuru sözcük öbeğinden oluşan örnekler, cümledeki görevlerine ve yapılarına göre tasnif edilerek kronolojik olarak sıralandı. Tezin “dördüncü bölümü”nde de taranan eserlerin her birinden seçilen örnekler eşliğinde birleşik ve bağlı cümle çeşitlerinden bahsedildi. Tezin sonucunda ise sözcük öbekleri ve cümle ile ilgili yapılan incelemelerde dikkati çeken hususlara ve ortaya çıkan sayısal değerler ile oranların gösterildiği 2 tablo ve 10 şekile yer verildi.Doğu Türkçesine ait 14. ve 16. yüzyıl dönemi eserlerinden tespit edilen sözcük öbekleri ve cümle çeşitlerinin kuruluşları itibari ile ortak özelliklere sahip olmasının üzerinde, Çinggisli ve Timürlü sülâlelerinin bıraktığı zengin kültür mirasının etkili olduğunu söyleyebiliriz. Çinggis Han tarafından kurulan Türk-Moğol devletinin mirasını devralarak Orta Asya, Ön Asya ve Çin’de hâkimiyet kuran Emir Timür ve sonra Şeybânlı sülalesinde devam eden bu kültürel miras, Doğu Türkçesi ile yazılmış eserlerin fonetik, morfolojik ve sentaks hususiyetleri üzerinde tezahür etmektedir.--------------------The Chaghatayid Khanate (1227-1370) is one of the four primary khanates of Turko-Mongol political union founded by Chinggisid Khan (1206-1227). Eastern Turkish (the second half of the 14th century - the beginning of the 20th century) which developed during the reign of Amir Timur (1370-1404) belonging to Barlas tribe which constituted the Chaghatayid Khanate, has begun to set its foundations within the history of Turkish language during the Middle Turkish era (11th- 16th centuries) and in the Khwarezm region, as of the 16th century, has been used with ˓Alī Shīr Navā˒ī as part of common literary language.Eastern Turkish is divided into three seperate periods; pre-classical, classical and post-classical era. In this thesis, a total of 17 texts, including 13 poetic and 4 prose selected among the pre-classical and classical texts of the Eastern Turkish (14th- 16th centuries) have been examined in terms of lexical bundles and sentences. A total of 6111 lexical bundles have been identified by being selected a hundred couplets and sentences from each poetic and prose. While at least one element of a large part of the samples presented in the thesis is consisted of the lexical bundle, the structures whose elements which haven’t consisted of any lexical bundles have taken very little part. This study, called “Lexical Bundles and Sentence in the Eastern Turkish (14th- 16th centuries)”, is consisted of a total of four chapters and one conclusion with the introduction. In the “Introduction”, firstly the classifications of the Eastern Turkish which is made with different terms and the process of being a literary language are explained. In the sequel, some information is given about the texts studied in terms of the scribal/author, copy, content etc. In the second chapter of the thesis, the terms and their definitions used for each of the 19 different lexical bundles and the way in which these structures take place in grammatical books and the types have been examined. In addition, information is given about each item of the sentence.In the third chapter of the thesis, the lexical bundles and sentences used in the Eastern Turkish, which constitute the main topic of our study, are mentioned. The samples selected from the reviewed texts and composed of at least one element word are sorted by classifying according to their tasks and structures. In the fourth chapter of the thesis, the types of compound and complex (make with conjunctions) sentences are mentioned accompanied by the samples selected from reviewed texts. At the conclusion of the thesis, 2 chart and 10 figures in which numerical and proportional values and the important issuses which are appeared about the analyising that are done about the lexical bundles and sentences, are given.We can say that the rich cultural heritage which Chinggisid and the Timurid dynasties leave, is influential on having the common features in terms of construction of the lexical bundles and sentence types identified in the texts from the 14th and the 16th centuries belonging to Eastern Turkish. Amir Timur, who achieves domination in Central Asia, Asia Minor and China taking over the heritage of the Turko-Mongol state founded by Chinggisid Khan and this cultural heritage that is proceeding in Mawaraunnahr Shibanids played a binding and unifying role in the phonetics, morphology and especially syntax characteristics of the texts written in Eastern Turkish. |
