| Popis: |
ÖZET GEBE SIÇANLARDA YÜKSEK DOZ KAFEİN UYGULAMASININ FETÜS HİPOKAMPUSUNDA OLUŞTURDUĞU HASAR ÜZERİNE MELATONİNİN OLASI ETKİSİNİN İNCELENMESİ KÖSE Y, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Histoloji ve Embriyoloji (Tıp) Programı Yüksek Lisans Tezi, Aydın, 2020. Kafein, hemen hemen her gün hepimizin yaygın olarak tükettiği ve merkezi sinir sistemi üzerinde uyarıcı etkiye sahip olan nörolojik açıdan aktif gıda bileşenidir. Metilksantin’ler grubunda (1,3,7-trimetilksantin) yer alan kafein, dünyada kullanımı en sık olan psikoaktif maddedir. Diğer psikoakftif maddelerin aksine hem yaygın hem de yasaldır. Kafein ve türevleri kahve, çay, kola ve çikolata gibi birçok tüketilen içecek ve yiyeceklerde bulunmaktadır. Kafeinin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri 1900’lü yılların başlarında incelenmeye başlanmıştır. Son zamanlarda yapılan araştırmalara göre günde ortalama 300 mg’dan daha fazla kafeinin tüketildiği belirtilmiştir. Kafeinin, günlük normal doz aralığı yaklaşık olarak 50-300 mg olarak belirtilmekte ve kişiye uyanıklık hali, enerji ve konsantre olmasını sağlar. Aşırı doz tüketiminde ise yani 300-800 mg ve üstü kişide uyku bozukluğu, sinirlilik, endişe, panik atak ve kaygı hallerine sebep olduğu belirtilmiştir. Günlük kafein kullanımında, kadınların yaklaşık olarak %80’i tüketmektedir ve hamilelik sırasında bile geniş bir kafein tüketiminin olduğu yapılan çalışmalar sonucu ortaya çıkmıştır. Özellikle gebelik döneminde tüketilen kafeinin, fetüs üzerinde olumsuz birçok etkiye yol açtığı belirtilmektedir. Bunun temel nedeni ise annenin aldığı kafeinin, plasenta bariyerini kolayca geçebilmesinden kaynaklanmaktadır. Kafein metabolizması için gerekli enzim olan, Sitokrom P450 A2, plasenta ve fetüste yoktur. Dolayısıyla yeterli enzim sisteminden yoksun olan fetüs, kafeini metabolize edilmesi oldukça uzun zaman alır ve bundan dolayı fetüs için bir risk faktörü oluşturur. Gebelik döneminde yüksek dozlarda alınan kafein, plasenta bariyerini hızla geçerek, fetal gelişim geriliği (intrauterin gelişim geriliği), başta olmak üzere düşük doğum ağırlıklı bebek, prematüre doğum, spontan abortus ve ölü doğum gibi pek çok olumsuz tablo sergilemektedir. Melatonin, epifiz veya pineal olarak isimlendirilen bezden, karanlıkta salgılanan uyku, biyolojik ritim, üreme ve immünite gibi birçok biyolojik fonksiyonun düzenlemesinde rol oynayan endojen bir hormondur. Çok sayıdaki çalışmada, melatoninin nöroprotektif etkisi olduğu ve sinir rejenerasyonunu artırdığı gösterilmiştir. Bu bilgilerden yola çıkarak, bu çalışmada, gebe sıçanlarda yüksek doz kafein uygulamasının fetüs hipokampusunda oluşturduğu hasar üzerine melatoninin olası etkisinin incelenmesini amaçladık. Çalışmamızda, 32 erişkin ‘’Wistar albino’’ dişi sıçan kullanıldı. Dişi sıçanlar rastgele her bir grupta 8 adet (n=8) olacak şekilde; kontrol, melatonin, kafein ve kafein+melatonin olmak üzere dört gruba ayrıldı. Gebeliğe bırakılan dişi sıçanlar, gebelik döneminin 9. gününde gruplarına göre maddeler uygulandı. Kontrol grubuna, herhangi bir madde uygulanmadı. Melatonin grubu (MEL grubu), gebeliğin 9. günü ile 20. günü her gün periton içi (intraperitoneal; i.p.) saat 16.00-17.00 arası 10 mg/kg/gün dozunda i.p. melatonin enjekte edildi. Kafein grubu (KFN grubu) gebeliğin 9. günü ile 20. günü arası her gün i.p. 60 mg /kg/gün kafein enjekte edildi. Kafein+ melatonin grubu (KFN+MEL grubu), gebeliğin 9. günü ile 20. günü her gün i.p. 60 mg/kg/gün kafein enjekte edildi. İlaveten, aynı günlerde saat 16.00-17.00 arası 10 mg/kg/gün dozunda i.p. melatonin enjekte edildi. Çalışmaya dahil olan 32 adet “Wistar albino” cinsi gebe sıçandan gebeliklerinin 21. gününde alınan fetüslerin beyni çıkarıldı. Tüm gruplardaki fetusların hipokampal bölgeleri tespit işlemi yapıldıktan sonra; Hematoksilen&Eozin ve Cresyl echt violet ile boyanarak histololjik açıdan ayrıca GFAP ve Synaptophysin ile immunohistokimyasal boyma yöntemiyle incelendi. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI……………………………………………………... i TEŞEKKÜR…………………………………………………………………………. ii İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………… iii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ………………………………………… vii ŞEKİLLER DİZİNİ…………………………………………………………………. viii RESİMLER DİZİNİ…………………………………………………………………. ix TABLOLAR DİZİNİ………………………………………………………………... xii ÖZET………………………………………………………………………………… xiii ABSTRACT…………………………………………………………………………. xv 1. GİRİŞ……………………………………………………………………………... 1 2. GENEL BİLGİLER………………………………………………………………. 3 2.1. Kafein……………………………………………………………………………. 3 2.1.1.Kafeinin Genel Özellikleri…………………………………………………….. 3 2.1.2. Kafeinin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri…………………………………….. 4 2.1.3. Kafeinin Metobolizması ve Ürünleri………………………………………….. 6 2.1.4. Kafeinin Sindirimi ve Emilimi………………………………………………… 9 2.1.5. Kafeinin Günlük Kullanım Dozu……………………………………………… 9 2.1.6. Kafeinin Organizmaya Etkileri………………………………………………... 11 2.1.6.1. Kafein ve merkezi sinir sistemine etkileri…………………………………… 13 2.1.7. Kafein ve Hamilelik…………………………………………………………… 15 2.2.Sinir Sistemi……………………………………………………………………... 16 2.2.1. Sinir Dokusu Hakkında Genel Bilgiler………………………………………... 17 2.2.1.1. Sinir dokusunun gelişimi…………………………………………………….. 17 2.2.1.2. Sinir dokusunun komposizyonu……………………………………………... 18 2.2.1.2.1. Sinir hücresi (nöron)………………………………………………………. 19 2.2.1.2.2. Destek hücreleri (nöroglia ve/veya glia)…………………………………. 21 2.2.1.2.2.1. Periferik nöroglia………………………………………………………... 21 2.2.1.2.2.2. Merkezi nöroglia………………………………………………………… 22 2.2.2. Merkezi Sinir Sistemi (MSS)………………………………………………….. 23 2.2.2.1. Beyin yapısı………………………………………………………………….. 24 2.2.2.2. Beyin gelişimi……………………………………………………………….. 25 2.2.2.2.1. Rombensefalon (Arka beyin)……………………………………………… 26 2.2.2.2.2. Mezensefalon (Orta beyin)………………………………………………… 26 2.2.2.2.3. Prosensefalon (Ön beyin)………………………………………………….. 26 2.2.2.2.3.1. Hipokampus……………………………………………………………... 27 2.2.2.2.3.1.1. Hipokampusun embriyolojik gelişimi…………………………………. 28 2.2.2.2.3.1.2. Hipokampusun anatomisi……………………………………………… 28 2.2.2.2.3.1.3. Hipokampusun histolojisi……………………………………………... 29 2.2.2.2.3.1.3.1. Cornu ammonis (CA)………………………………………………... 30 2.2.2.2.3.1.3.2. Gyrus dentatus (GD)………………………………………………... 32 2.2.2.2.3.1.4. Hipokampal yollar……………………………………………………. 34 2.2.2.2.3.1.4.1. Afferent yollar………………………………………………………. 34 2.2.2.2.3.1.4.2. Efferent yollar……………………………………………………….. 35 2.2.2.2.3.1.5. Hipokampusun fizyolojisi ve kimyası…………………………………. 35 2.2.2.2.3.1.6. Sıçan hipokampusunun genel özellikleri……………………………… 36 2.3. Melatonin……………………………………………………………………….. 36 2.3.1. Melatonin Tarihçesi…………………………………………………………… 37 2.3.2. Melatonin sentezi, salınımı ve metabolizması………………………………… 38 2.3.3. Melatonin sekresyonun düzenlenmesi………………………………………… 40 2.3.4. Melatonin Reseptörleri………………………………………………………… 41 2.3.5. Melatonin Sistemik Etkileri…………………………………………………… 41 2.3.5.1. Melatoninin beyin üzerine etkileri…………………………………………... 42 2.3.5.1.1. Melatonin merkezi sinir sistemindeki nörodejenaratif süreçlere etkisi……. 43 2.3.5.1.2. Melatoninin hipokampus üzerine etkisi…………………………………… 44 2.3.5.2. Melatoninin reproduktif sistem üzerine etkisi………………………………. 45 2.3.5.2.1. Melatoninin hamilelikteki rolü……………………………………………. 45 2.4. İmmunohistokimyasal Boyamada Kullanılan Belirteçler ve Yapısal Özellikleri.. 46 2.4.1. Glial fibriler asidik protein (GFAP)………………………………………….. 46 2.4.2. Synaptophysin…………………………………………………………………. 47 3. GEREÇ VE YÖNTEM……………………………………………………………. 48 3.1. Deneyde Kullanılan Araçlar……………………………………………………. 48 3.2. Deneyde Uygulanan Yöntem…………………………………………………… 49 3.3. Deney Gruplarının Tasarlanması……………………………………………… 50 3.4. Deneyin Sonlandırılması………………………………………………………… 51 3.5. Fetus Ağırlığı ve Beyin Ağırlığı Ölçümü……………………………………….. 51 3.6. Işık Mikroskobik Analiz Gereç ve Yöntemi…………………………………… 52 3.6.1. Histolojik Doku Takibi Protokolü ve Parafin Bloklara Gömme Yöntemi……. 52 3.6.2. Kesit Alma İşlemi…………………………………………………………….. 53 3.6.3. Histokimyasal Boyamalar…………………………………………………….. 53 3.6.3.1. Hematoksilen-eozin boyama yöntemi………………………………………... 53 3.6.3.2. Cresyl echt violet boyama yöntemi…………………………………………. 55 3.6.4. İmmünohistokimyasal Boyamalar……………………………………………. 56 4. BULGULAR………………………………………………………………………. 59 4.1. Tüm Deney Gruplarının Makroskobik Bulguları………………………………… 59 4.2. Histokimyasal Bulgular…………………………………………………………... 60 4.2.1. Hematoksilen-eozin ve Cresyl Echt Violet Boyamasına Ait Bulgular……….... 60 4.3. İmmünohistokimyasal Bulgular………………………………………………….. 69 4.3.1. Synaptophysin İmmünohistokimyasal Boyamasına Ait Bulgular……………… 69 4.3.2. GFAP İmmünohistokimyasal Boyamasına Ait Bulgular………………………. 74 4.4. Bulguların İstatistiksel Olarak Değerlendirilmesi………………………………... 79 4.4.1. Fetus ağırlığı ve beyin ağırlığı değişimi……………………………………..…. 79 4.4.2. CA2 ve CA3 Bölgelerindeki Nöronların İstatistiksel Analizi………………….. 82 5. TARTIŞMA………………………………………………………………………… 84 6. SONUÇ VE ÖNERİLER…………………………………………………………. 89 KAYNAKLAR……………………………………………………………………… 90 EKLER………………………………………………………………………………. 108 ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………………. 110 |
