| Popis: |
Znak ikoniczny jest to znak, którego cechą dominującą jest podobieństwo wobec przedmiotu oznaczanego. Język semiotyczny definiuje to podobieństwo jako częściową identyczność na płaszczyźnie opisów znaku i przedmiotu oznaczanego. Ikoniczność jest zagadnieniem podstawowym w całym systemie semiotycznym, a zwłaszcza w tych dyscyplinach, które zajmują się sztukami oglądowymi. W tekstach znak ikoniczny ma równie istotne znaczenie, które zresztą będzie tym większe, im głębiej będzie ukryte i bardziej nieoczekiwane. Odnosi się to przede wszystkim do tekstów o szczególnie sugestywnych właściwościach: do tekstów poetyckich, politycznych i reklam. Można nawet przypuszczać, że zwodnicza moc tych tekstów polega na obecności i konwergencji znaków ikonicznych wszelkich odmian. Według klasyfikacji zaproponowanej już przez Ch. S. Peirce'a można wyróżnić trzy rodzaje znaków ikonicznych: obrazy (ikony topologiczne), diagramy (ikony wykresowe) i przenośnie (ikony metaforyczne). Ikony pierwszego typu uwidaczniają się przede wszystkim w poezji konkretnej, drugiego — w tekstach, w których relacje i proporcje komunikują znaczenie dodatkowe (lub podstawowe). Ikoniczność metaforyczna jest jeszcze mało zbadana. Występuje ona wówczas, gdy drugi odpowiednik, zdenotowany pośrednio, przekracza barierę nieczytelności. W tym drugim odpowiedniku występuje pewien paralelizm względem pierwszego, oznaczonego bezpośrednio. Ten rodzaj ikoniczności łatwo rozpoznać na płaszczyźnie makrostrukturalnej: w alegoriach, przypowieściach itd.; trudniej — na płaszczyźnie mikrostrukturalnej. Celem niniejszego studium jest więc przedstawienie szeregu przykładów znaków ikonicznych, które występują głównie w tekstach literackich, ustosunkowanie się do niektórych hipotez związanych z pojęciem "znaku ikonicznego” oraz udowodnienie, że pojęcie to jest dla teoretyka literatury narzędziem badawczym niezwykle użytecznym. Z tej perspektywy rysuje się nadzieja, że badania nad ikonicznością w tekstach przyczynią się do zrozumienia pewnych mechanizmów manipulowania sumieniami w świecie, gdzie „konsumpcja” semiotyczna jest procesem stałym. |
