| Popis: |
Disertacija se bavi prevremenim mortalitetom. U istraživanju se polazi od pretpostavke da prevremeni mortalitet predstavlja generalni pojam, a ne samo pokazatelj izgubljenih godina života (iako ga on najbolje opisuje). Pojam prevremenog mortaliteta se koristi u njegovom užem smislu, tj. odnosi se isključivo na hronološku starost. Centralni koncept u ovom istraživanju prevremenog mortaliteta jeste teret koji takva vrsta mortaliteta predstavlja za društvo i državu (Srbiju). Disertacija se nadovezuje na prethodna istraživanja prevremenog mortaliteta u Srbiji i svetu. Integrišu se srodni koncepti prevremenog mortaliteta i mortaliteta koji se može izbeći. Pored konvencionalnih načina za analizu mortaliteta, uvode se dimenzije koje ističu relativnost prevremenog mortaliteta sa više aspekata. Prostorni obuhvat disertacije je Republika Srbija bez Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija. Ipak, analiza sadrži i različite geografske dimenzije, pa se pokazatelji računaju na dva administrativna nivoa: na republičkom i na opštinskom. Osim prevremenog mortaliteta u Republici Srbiji, disertacija daje prikaz prevremenog mortaliteta i u 35 izabranih evropskih država. Među izabranim državama su i zapadnoevropske i istočnoevropske države različitog ekonomskog razvoja. Stavljanjem Srbije u evropski kontekst omogućava komparaciju Srbije sa ostalim državama. Disertacija se bavi savremenim prevremenim mortalitetom pa je vremenski obuhvat disertacije godina sa najsvežijim postojećim podacima vitalne statistike za Srbiju i pet godina unazad (od 2015. do 2020. godine). U disertaciji se kvantifikuje prevremeni mortalitet u Srbiji i to ukupan prevremeni mortalitet, onaj koji se može izbeći prevencijom i pravovremenom i adekvatnom zdravstvenom negom, kao i mortalitet izazvan pandemijom SARS-CoV-2 i aerozagađenjem, finim PM2.5 česticama, koje najviše utiču na prevremeni mortalitet. Rezultati pokazuju da stanovništvo Srbije izgubi preko pola miliona godina potencijalnog života svake godine. Samo prva godina pandemije je imala cenu od preko 300 miliona američkih dolara u izgubljenoj produktivnosti. Aerozagađenje tipa PM2.5 košta Srbiju više od 200 miliona američkih dolara godišnje u izgubljenoj produktivnosti. Aerozagađenjem su najteže pogođene vojvođanske opštine. Nivo prevremenog mortaliteta je značajno viši u Srbiji nego u najrazvijenijim zemljama Evropske unije. Međutim, postoje države poput istočnoevropskih država (novih članica Evropske unije), koje i pored toga što su ekonomski razvijenije od Srbije imaju više stope prevremenog mortaliteta. Srbija je među 7 država sa najvišim prevremenim mortalitetom (od 35 analiziranih). Osim kvantifikacije prevremenog mortaliteta u disertaciji je ispitana korelacija pokazatelja društvenog razvoja, i pokazatelja udaljenosti od zdravstvene infrastrukture sa pokazateljima prevremenog mortaliteta. Najbolji prediktor prevremenog mortaliteta u Srbiji je siromaštvo mereno udelom korisnika nacionalne socijalne pomoći. U disertaciji su date preporuke u vidu promene paradigme kada je u pitanju populaciona politika (umesto pronatalitetne na onu koja zdravlje stavlja u fokus populacione politike), revizije strateških dokumenata, fokusiranje na prevenciju i otvaranje podataka kao jeftinog načina da se podstakne istraživanje, informiše i edukuje šira javnost. The dissertation deals with premature mortality. The research starts from the assumption that premature mortality is a general concept and not just an indicator – years of life lost (although this is the indicator that best describes it). The notion of premature mortality is used in its narrower sense, i.e., it refers exclusively to chronological age. The central concept in this study of premature mortality is the burden that this type of mortality represents for society and the state (Serbia). The dissertation builds on previous research on premature mortality in Serbia and the world. Related concepts of premature mortality and avoidable mortality are being integrated. In addition to conventional methods for analyzing mortality, dimensions are introduced that emphasizes the relativity of premature mortality from several aspects. The spatial scope of the dissertation is the Republic of Serbia without the Autonomous Province of Kosovo and Metohija. However, the analysis also contains different geographical dimensions, so the indicators were calculated at two administrative levels: national and municipal. In addition to premature mortality in the Republic of Serbia, the dissertation provides an overview of premature mortality in 35 selected European countries. Among the selected countries are Western and Eastern European countries at different levels of economic development. Putting Serbia in the European context enables comparisons of Serbia with other countries. The dissertation deals with modern premature mortality, and the scope of the dissertation covers the year with the most recent existing data from vital statistics for Serbia and five previous years (2015 to 2020). The dissertation quantifies premature mortality in Serbia, namely total premature mortality, that mortality that could have been avoided by prevention and timely and adequate health care, as well as mortality caused by the SARS-CoV-2 pandemic and air pollution by fine PM2.5 particles, a type of air pollution that contributes the most to total premature mortality. The results show that the population of Serbia loses over half a million years of potential life every year. The first year of the pandemic alone cost more than $ 300 million in lost productivity. PM2.5 air pollution costs Serbia more than 200 million US dollars a year in lost productivity. The municipalities of Vojvodina are hit the hardest by air pollution. The level of premature mortality is significantly higher in Serbia than in the most developed countries of the European Union. However, there are countries like Eastern European countries (new members of the European Union), which, despite being more economically developed than Serbia, have higher premature mortality rates. Serbia is among the seven countries with the highest premature mortality (out of 35 analyzed). In addition to the quantification of premature mortality, the dissertation examines the correlation of indicators of social development and distance from health infrastructure with indicators of premature mortality. The best predictor of premature mortality in Serbia is poverty – measured by the share of beneficiaries of national social assistance. The dissertation provides recommendations in the form of a paradigm shift when it comes to population policy (instead of pronatalist one to the one that puts health in focus as population policy), revision of strategic documents, focus on prevention, and open data as a cheap way to encourage research, information propagation and education of the public. |
