Klasik Zaza Edebiyatı: Kürtçe’nin Edebî Diyalektleri ve İslamî Edebiyatlar Bağlamında Gecikmiş bir Klasik Edebiyat ve Edebî Klasizm İçerisindeki Yeri
| Autor: | Abdurrahman Adak |
|---|---|
| Rok vydání: | 2020 |
| Předmět: |
History
Klasik Zaza Edebiyatı Gecikmiş edebiyat Beylikler dönemi Halidilik Klasizm Late 19th century Modern literature Edebiyat Islam General Medicine Classical Zaza Literature Belated Literture The Age Emaretes Khalidism Islamic Classicism Literary arts Power (social and political) Literature Value (semiotics) Classics Edebîyata Zazakî ya klasîk Edebîyata derengmayî Serdema Mîrektîyan Xalidîtî Klasîzm Classicism |
| Zdroj: | The Journal of Mesopotamian Studies |
| ISSN: | 2147-6659 2687-6388 |
| Popis: | Klasik Zaza edebiyatının dönemleri ile bu edebiyatın edebi değerinin analizi bu makalenin konusunu teşkil etmektedir. Zaza beylikleri döneminde ortaya çıkma fırsatını elde edemeyan klasik Zaza edebiyatı XIX. yüzyılın sonunda Hezan/Lice’de Molla-yı Hasî ve Siverek’te Osman Es’ad Efendî Babıj’ın eliyle ortaya çıkmış ve XX. yüzyılda da Diyarbakır-Elazığ-Bingöl üçgeninde gelişmiştir. Şu var ki klasik Zaza edebiyatı bütün tarihi boyunca kendisini himaye edecek bir iktidardan mahrum kaldığı ve klasik edebiyatın yerine modern edebiyatın ikame edildiği bir dönemde ortaya çıktığı için “gecikmiş bir edebiyat” olmak onun temel bir vasfı olmuştur. Esasında klasik Zaza edebiyatı Halidilik akımının medreselerinde görülen eğitim ve buralarda klasik Kurmancî edebiyatını tanıma sonucunda ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Bu yüzden de klasik Zaza edebiyatının temel bir kaynağı klasik Kurmanci edebiyatı olmuştur. Nitekim Kürtçe’nin diğer diyalektleri arasında da benzeri etkileşimler bulunmaktadır. Klasik Zaza edebiyatının geç ortaya çıkışı edebiyat sanatı ve İslamî klasizm açısından azımsanmayacak hasarlar ortaya çıkartmışsa da, bu edebiyat 124 yıldır Zazaki dili ve edebiyatına bir varoluş bahşettiği için çok önemli bir değere sahiptir. Netice itibariyle klasik Zaza edebiyatı Kürtçe’nin edebi bir diyalekti ve Îslamî edebiyatların bir kolu olarak edebiyat dünyasındaki rolünü oynamaktadır. The aim of this article is to analyze the stages of classical Zazaki literature history and its literary value. Classical Zazaki literature, which did not find the opportunity to be established during the Zazaki emirates, was founded in the late 19th century hby Melayê Xasî in Hazana of Lice and Osman Es'ed Efendiyo Babij in Siverek and its development was initiated in triangle of Diyarbekir-Harput-Bingöl in the 20th century. However, as it has been deprived of the power to support it throughout its history, and as it has come to the fore in such an era that the modern literature was placed instead of it, “belated literature” has become main characteristic of classical Zazaki literature. At its core, classical Zazaki literature emerged through education in the madrassas of the Khalidite movement and emerged with the introduction of classical Kurmanji literature. Therefore, the main source of classical Zazaki literature is Kurmanji literature, as there has been similar relations with other Kurdish dialects. Though the belatedness of classical Zazaki literature has been brought to the forefront certain deficiencies in terms of literary arts and Islamic classicism, this literature is significant as it has granted an existence to Zazaki language and literature for 124 years. As a result, classical Zazaki literature plays its role in the literary world as a literary dialect of Kurdish and branch of Islamic literatures. Mijara vê gotarê analîza qonaxên tarîxa edebîyata Zazakî ya klasîk û nirxê wê yê edebî ye. Edebîyata Zazakî ya klasîk ku di serdema mîrektîyên Zazayan de derfeta avabûnê nedîtîye, di dawîya sedsala XIXem de bi destê Melayê Xasî li Hezana Liceyê û Osman Es’ed Efendîyo Babij li Sêwregê ava bûye û geşedana xwe jî di sedsala XXem de di sêgoşeya Dîyarbekir-Xarpêt-Bîngolê de bi dest xistîye. Lêbelê ji ber ku edebîyata Zazakî ya klasîk di tevahîya seyra xwe ya tarîxî de ji desthilatdarîyeke ku hîmayeya wê bike mehrûm maye û di serdemeke wisa de derketîye meydanê ku li şûna edebîyata klasîk edebîyata modern hatîye cîbicîkirin wesfê sereke yê vê edebîyatê bûye “edebîyateke derengmayî”. Di binemaya xwe de edebîyata Zazakî ya klasîk bi rêya perwerdeya di medreseyên bizava Xalidîtîyê de û bi naskirina edebîyata Kurmancî ya klasîk derketiye meydanê û pêş ketîye. Loma jêdera sereke ya edebîyata Zazakî ya klasîk edebîyata Kurmancî ye ku di nav dîyalektên dî yên Kurdî de jî pêwendîyên bi vî rengî hene. Derengmayîna edebîyata Zazakî ya klasîk ji alîyê hunera edebîyatê û klasîzma Îslamî ve tibabek kêmasî bi xwe re anîbin ji, ji ber ku vê edebiyatê ev 124 sal in hebûnek bexşi ziman û edebîyata Zazakî kirîye nirxekî xwe yê pir bilind heye. Di encamê de edebîyata Zazakî ya klasîk wek dîyalekteke edebî ya Kurdî û şaxek ji edebîyatên Îslamî di nav cîhana edebî de rola xwe dilîze. |
| Databáze: | OpenAIRE |
| Externí odkaz: |
|