РАЗВИТИЕ И ФУНКЦИОНИРОВАНИЕ ЯЗЫКОВ В РЕГИОНАХ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Jazyk: ruština
Rok vydání: 2023
Předmět:
DOI: 10.48371/phils.2023.69.2.002
Popis: В статье освещены проблемы формирования языковой ситуации в регионах Республики Казахстан. Целью статьи является анализ факторов исторического, политического, социального, географического, демографического, миграционного характера, которые оказывают влияние на характер языковой ситуации, а также на развитие государственного и других языков. Актуальность темы статьи обоснована тем, что в социолингвистике недостаточно изучен региональный аспект функционирования языков в стране. Большинство исследований рассматривают языковые проблемы в целом по республике. Республика Казахстан является полиязычной страной, которую населяют разные этносы. Они распределены по регионам неравномерно, что создает неодинаковую этническую и языковую ситуацию. Научная новизна статьи заключается в том, что региональный аспект социолингвистических исследований опирается на новые статистические данные, а также на характер современных геополитических и социальных отношений в республике, сложившихся в последние десятилетия. В статье использованы методы социолингвистических исследований: методы анализа, синтеза, наблюдение, статистический метод, методы сравнения и сопоставления и др. Теоретическую базу исследования составляют работы известных зарубежных и казахстанских социолингвистов, законодательные документы, освещающие и регулирующие проблемы функционирования языков в полиязычных государствах. Практическая значимость: результаты статьи могут быть использованы в вузовской практике и выполнении научно-исследовательской работы. В результате проведенного анализа статистических данных по распределению этносов на основе материалов Переписей населения автор статьи приходит к выводу, что характер сложившейся языковой ситуации влияет на функционирование государственного и других языков. Выявлено, что геополитическое положение, экономическая нестабильность, преобладание русскоговорящего населения, низкая рождаемость, особенности внутренней и внешней миграции, преобладание городского населения над сельским, преобладающее использование русского языка в сферах общественной жизни в северном и восточном регионах являются тормозящим фактором в развитии государственного языка. Показано, что развитию государственного языка в южном и западном регионах способствуют преобладание титульной нации по сравнению с другими этносами, количество учреждений образования с казахским языком обучения, а также использование казахского языка во многих сферах общественной жизни. Автор статьи приходит к выводу, что для развития государственного языка необходимо учитывать региональный аспект и выработать необходимые научно-практические рекомендации.
Мақалада Қазақстан Республикасының аймағындағы тілдік ахуалды қалыптастыру мәселелері баяндалған. Мақаланың мақсаты – тілдік ахуалдың сипатына, сондай-ақ мемлекеттік және басқа да тілдердің дамуына әсер ететін саяси, әлеуметтік, географиялық, демографиялық, көші-қон факторларына талдау жасау. Мақала тақырыбының өзектілігі еліміздегі тілдердің қызмет етуінің аймақтық аспектісі, оның әлеуметтік лингвистикалық мәселелері жеткілікті түрде зерттелмегендігімен негізделеді. Зерттеулердің көпшілігі елдегі тіл мәселесін тұтастай қарастырады. Қазақстан Республикасы – әртүрлі этностар тұратын көптілді мемлекет. Мұндай көпэтностық пен көптілділік аймақтар бойынша да біркелкі таралмағандығын, әр аймақтағы этникалық және тілдік ахуалының тең еместігін аңғартады. Мақаланың ғылыми жаңалығы – әлеуметтік лингвистикалық зерттеулердің аймақтық аспектісінің жаңа статистикалық деректерге, сондай-ақ соңғы онжылдықтарда қалыптасқан республикадағы қазіргі заманғы геосаяси және әлеуметтік қатынастардың сипатына негізделуінде. Мақалада әлеуметтік лингвистикалық зерттеу әдістері: талдау, синтездеу, бақылау, статистикалық әдіс, салыстыру және салғастыру әдістері және т.б. қолданылды. Зерттеудің теориялық негізін белгілі шетелдік және қазақстандық әлеуметтік лингвистикалық бағыттағы еңбектер, көптілді мемлекеттердегі тілдердің қызмет ету мәселелерін қамтитын заңнамалық құжаттар құрайды. Мақаланың практикалық маңыздылығы – жоғарғы оқу орындарында жалпы тіл білімі және әлеуметтік лингвистика бойынша лекциялар мен семинар сабақтарын өткізуде, дипломдық жұмыстарды, магистрлік және докторлық диссертацияларды жазуда, ғылыми-зерттеу жұмыстарын орындауда қолдана алады. Халық санағы материалдарының негізінде этностарды бөлу туралы статистикалық деректерді талдау нәтижесінде мақала авторы қалыптасқан тілдік жағдайдың сипаты мемлекеттік және басқа тілдердің жұмысына әсер етеді деген қорытындыға келеді. Геосаяси жағдай, экономикалық тұрақсыздық, орыс тілінде сөйлейтін халықтың басым болуы, туу деңгейінің төмендігі, ішкі және сыртқы көші-қон ерекшеліктері, қала халқының ауылдан басым болуы, Солтүстік және Шығыс өңірлердегі қоғамдық өмір салаларында орыс тілінің басым қолданылуы мемлекеттік тілді дамытуда тежеуші фактор болып табылатыны анықталды. Оңтүстік және Батыс аймақтарда мемлекеттік тілдің басымдылығын – титулды ұлттың басқа этностармен салыстырғанда басым болуы, қазақ тілінде оқытатын оқу орындарының саны жағынан, сондай-ақ қазақ тілінің қоғамдық өмірдің көптеген салаларында қолданылуынан екенін байқай аламыз. Мақала авторы мемлекеттік тілді дамыту үшін аймактык аспектіні ескеру және қажетті ғылыми-практикалық ұсыныстарды әзірлеу қажет деген қорытындыға келеді.
The article highlights the problems of the formation of the language situation in the regions of the Republic of Kazakhstan. The purpose of the article is to analyze the factors of a political, social, geographical, demographic, and migration nature that influence the nature of the language situation, as well as the development of the state and other languages. The relevance of the topic of the article is justified by the fact that the regional aspect of the functioning of languages in the country is insufficiently studied in sociolinguistics. Most studies consider language problems in the republic as a whole. The Republic of Kazakhstan is a multilingual country inhabited by different ethnic groups. They are unevenly distributed across the regions, which creates an unequal ethnic and linguistic situation. The scientific novelty of the article lies in the fact that the regional aspect of sociolinguistic research is based on new statistical data, as well as on the nature of modern geopolitical and social relations in the republic that have developed in recent decades The article uses methods of sociolinguistic research: methods of analysis, synthesis, observation, statistical method, methods of comparison and comparison, etc. The theoretical basis of the research consists of the works of well-known foreign and Kazakh sociolinguists, legislative documents covering the problems of the functioning of languages in multilingual states. The practical significance of the results of the article can be used in university practice when giving lectures and conducting seminars on general linguistics. sociolinguistics, when writing theses, master's and doctoral dissertations, when performing scientific research. As a result of the analysis of statistical data on the distribution of ethnic groups based on the materials of population Censuses, the author of the article comes to the conclusion that the nature of the current linguistic situation affects the functioning of the state and other languages. It is revealed that the geopolitical situation, economic instability, the predominance of the Russian-speaking population, low birth rate, the peculiarities of internal and external migration, the predominance of urban population over rural, the predominant use of the Russian language in public life in the northern and eastern regions are a hindering factor in the development of the state language. It is shown that the predominance of the titular nation in comparison with other ethnic groups, the number of educational institutions with the Kazakh language of instruction, as well as the use of the Kazakh language in many spheres of public life contribute to the development of the state language in the southern and western regions. The author of the article comes to the conclusion that for the development of the state language, it is necessary to take into account the regional aspect and develop the necessary scientific and practical recommendations.
Филологические науки, Выпуск 2 (69) 2023
Databáze: OpenAIRE
Externí odkaz: