Charakterystyka głosek [t] i [d] w wydaniach teologii moralnej z XVIII wieku (na materiale tekstów z Supraśla, Uniowa i Poczajowa). Przyczynek do dyskusji na temat prostej mowy xviii wieku

Autor: Joanna Getka
Rok vydání: 2019
Předmět:
Zdroj: Rozprawy Komisji Językowej. 67
ISSN: 2450-9310
0076-0390
DOI: 10.26485/rkj/2019/67/7
Popis: This article presents an analysis of the implementation of the graphic sounds [t] and [d] in subsequent editions of Ruthenian language moral theology, which were published Basilians printing houses in Suprasl, Uniev and Pochayiv in the 18th century. The results of the analysis lead to the conclusion about the occurrence in the eighteenth century of two separate literary traditions – in Belarusian and Ukrainian languages. In relation to the analyzed sounds, this is confirmed by the marking of the phenomena (for Belarusian language): dzekannya or tsekannya or (for Ukrainian language): the process of hardening [d] and [t]. The thesis on the breaking of the literary tradition on the Belarusian and Ukrainian lands in the eighteenth and the revival of the Belarusian and Ukrainian literary language on the new – folk – base is thus undermined. In the proposed approach, this thesis should be replaced by a thesis about the evolutionary development of Belarusian and Ukrainian literary languages. REFERENCES Aniczenka Uladzimir, 1969, Bielaruska-ukrainskija pis'mowa-mounyja suwiazi, Nawuka i technika, Minsk. Antoinie Paul, 1776a, Bohoslowije nrawouczitielnoje powsiemstwiennoje…, Poczajiw. Antoinie Paul, 1776b, Kratkoe na kratkija woprosy y otwity sposobom katychisma…, Poczajiw. Antoinie Paul, 1779, Bohoslowije nrawouczytielnoje iz bohoslowija Antoine, Tourielli i Rieiffienstujel…, Poczajiw. Blinawa Ewelina, Miacielskaja Jewdokija, 1969, Bielaruskaja dyjalektalohija, Wyszejszaja szkola, Minsk. Bohoslowia nrawouczitielnaja…, 1751, Poczajiw (Богословiа нравоучителная…) Bohoslowia nrawouczitielnaja…, 1756, Poczajiw (Богословiа нравоучителная…) Bohoslowia nrawouczitielnaja…, 1787, Poczajiw (Богословiа нравоучителная…) Bohoslowie nrawouczytelnoe z bohoslowija Antoine, Touryely y Reiffenstuel prostranno rymskym dialektom o tajnach […], na ruskij dialekt wkratcҍ […], prewedenoe…, 1793, Poczajiw (Богословіe нравоучителноe з богословія Антоіне, Тоуриели и Реіффенстуель пространно римским діалектом о тайнах […], на рускій діалект вкратцҍ […], преведеное…). Bulyka Alaksandr, 1970, Razwiccio arfahraficznaj sistemy starabielaruskaj mowy, Nawuka i technika, Minsk. Czamiarycki Wjaczeslau, red., 2003, Antalohija dauniaj bielaruskaj litaratury XI – pierszaja palowa XIII stahoddzia, Bielaruskaja nawuka, Minsk. Falowski Adam, 2003, Jezyk ruskiego przekladu Katechizmu Jezuickiego z 1585 roku, Wydawnictwo Universitas, Krakow. Getka Joanna, 2010, Bialoruski? Ukrainski? Uwagi o metodologii klasyfikacji źrodel powstalych na ziemiach bialoruskich i ukrainskich w XIV–XVII ww., „Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej”, nr 4, s. 50–67. Getka Joanna, 2012, Jezyk „Nauk Parafialnych” (1794) – ukrainski wariant prostej mowy konca XVIII wieku, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. Getka Joanna, 2017, U progu modernizacji. Ruskojezyczne drukarstwo bazylianskie XVIII wieku, Katedra Studiow Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej, Warszawa. Gumieckaja Łukija, 1965, Woprosy ukrainsko-bielorusskich jazykowych swiazej driewniego pierioda, „Woprosy Jazykoznanija”, № 2, s. 39–44. Humec'ka Łukija, 1958, Jakij z tr'och nazw zachidnorus'koji literaturnoji mowy XV–XVII st. – zachidnorus'ka, staroukrajins'ka, starobiloruska slid widdaty perewahu abo jak ci nazwy dyferencijuwaty u wzywanni, „Filologicznyj Zbirnyk”, Kyjiw. Karskij Jefim, 1903, Bielorussy – Jazyk bielorusskogo naroda, Typohrafija Uczebnoho Okruga, Warszawa. Karskij Jefim, 1962, Czto takoje driewnieje zapadnorusskoje narieczije, w: J. Karskij, Trudy po bielorusskomu i drugim slawianskim jazykam, Izdatielstwo Akademii Nauk SSSR, Moskwa, s. 253–263. Korzo Margarita, 2012, Sobranie pripadkov kratkoe (Supraśl 1722) na tle katolickich, siedemnastowiecznych Institutiones morale, w: R. Dobrowolski, M. Zemlo, red., Dziedzictwo unii brzeskiej, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin–Supraśl, s. 23–33. Kratkoje soslowije nauki christianskija katofoliczieskomu czielowieku mnohopoleznoje и potriebnoje..., 1759, Supraśl (Краткое сословіе науки хрістіанскія катофическому человеку многополезное и потребное…). Kuraszkiewicz Wladyslaw, 1985, Tendencje bialoruskie i ukrainskie w gwarach okolic Puszczy Bialowieskiej oraz rozwoj 'a na tle dyftongow i palatalizacji w dawnych gwarach ruskich Podlasia i Chelmszczyzny, w: tegoz, red., Ruthenica. Studia z historycznej i wspolczesnej dialektologii wschodnioslowianskiej, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 42–43. Lehr-Splawinski Tadeusz, 1966, Stosunki pokrewienstwa jezykow ruskich; w: tegoz, red., Studia i szkice wybrane, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 291–293. Łabyncew Jurij, Szczawinskaja Łarisa, 2000, Niekotoryje obstojatielstwa i sriedstwa poddierzanija bielorussko-ukrainskoj uniatskoj liturgiczeskoj praktiki w XVII–XIX wiekach, „Driewniaja Rus'”, № 2, s. 124–136. Łesiow Michal, 1965, Wlaściwości fonetyczne ukrainskiego jezyka pisanego w XVII i początku XVIII wieku, „Slavia Orientalis”, nr 3, s. 347–362. Miakiszew Wlodzimierz, 2008, Jezyk Statutu Litewskiego 1588 r., Wydawnictwo Lexis, Krakow. Mojsijenko Wiktor, 2005, Terminy dla nazywannia mowy, jakoju pysani pamjatky na ukrajins'ko-bilorus'kych zemlach u XІV–XVIІ st., Naukowyj wisnyk Chersons'koho derzawnoho uniwersytetu, Serija „Linhwistyka”, № 2. Mojsijenko Wiktor, 2006, Fonetyczna systema ukrajinsʹkych polisʹkych howoriw XVI–XVII st. Monohrafija, Wydawectwo ŻDU im. I. Franka, Żytomyr. Mojsijenko Wiktor, Nika Oksana, 2013, „Prosta mowa” w Ukrajini ta Bilorusi XVI st., NAN Ukrajiny, Nacionalna biblioteka Ukrajiny im. W.I. Wernads'koho, O.S. Onyszczenko (gl. red.), NBUW, Kyjiw. Morita Koji, 2002, Związek prostej mowy na dawnych Kresach Wschodnich z prostą mową w Wielkim Ksiestwie Litewskim. Uwagi terminologiczne, w: Z. Abramowicz, red., Wielojezycznośc i wielokulturowośc na pograniczu polsko-wschodnioslowianskim, „Studia Slawistyczne”, nr 3, s. 147–153. Mozer Michael, 2002, Czto takoje prostaja mowa?, „Studia Slavica Hung”, vol. 47, no. 3–4, s. 221–260. Ohijenko Iwan, 1930, Ukrajins'ka literaturna mowa XVI-ho st. i ukrajins'kyj Krechiws'kyj Apostol, Drukarnia Synodalna, Warszawa. Peredrijenko Witalij, 1976, Dilowa i narodno-rozmowna mowa ХVІІІ st., Naukowa dumka, Kyjiw. Peredrijenko Witalij, 1979, Formuwannia ukrajins'koji literaturnoji mowy XVIII st. na narodnoji osnowi, Naukowa dumka, Kyjiw. Pluszcz Pawlo, 1962, Do pytannia pro tak zwanu „prostu mowu” XVI–XVIII st. na Ukrajini, w: Pytannia istorycznoho rozwytku ukrajins'koji mowy, Wydawectwo Charkiws'koho Uniwersytetu, Charkiw, s. 27–34. Pouczenije o s[wia]tych tajnach o dobroditelech b[o]hoslowskych, o zapowidech B[o]zjich, o zapowidech cerkownich, o hrichach, o kaznech y karach c[e]rkownich…, 1745, Uniw (Поученіе о с[вя]тих тайнах, о добродѣтелех б[о]гословских, о заповѣдех Б[о]жїхъ,о заповѣдех церковніхъ, о грѣхахъ, о казнехъ и карахъ ц[е]рковніх'…). Prawila o proiznoszienii rossijskich bukw i o isprawnom tiech zie w nowiejsziem grazdanskom pisʹmie upotrieblenii, ili o prawopisanii, sobranіie iz rossijskich grammatik, 1772, Tipografija Moskowskogo Uniwiersitieta, Moskwa (Правила о произношении российских букв и о исправном техже в новейшем гражданском письме употреблении, или о правописании, собраніе из российских грамматик). Rusaniws'kyj Witalij, 2002, Istorija ukrajinsʹkoji literaturnoji mowy, ArtEk, Kyjiw. Sobranije prypadkow kratkoje i duch[o]wnym osobam potrebnoje imjeszczeje w cebje nauku o sakramentach, o desati B[z]jiych prykazaniach o przykazaniach cerkownych…, 1722, Supraśl (Собранїе прыпадковъ краткое и дух[о] внымъ особамъ...). Sobranije prypadkow kratkoje y duchownym osobam potrebnoje..., 1732, Uniw (Собранїе прыпадковъ краткое i духовнымъ особомъ потребное…). Stankiewicz Jan, 1939, Historyja bielaruskaha jazyka, Wilno. Swiazynski Uladzmir, 2001, Prablema identyfikacyi aficyjnaj mowy Wialikaha Kniastwa Litouskaha, w: Metriciana, t. I, Minsk, s. 109–111. Szewelow Jurij, 2002, Istoryczna fonolohija ukrajinsʹkoji mowy. Pereklad z anhlijsʹkoho wydannia Serhija Wakulenka ta Andrija Danylenka, Akta, Charkiw. Uspienskij Boris, 1994, Kratkij oczerk istorii russkogo jazyka (XI–XIX stst.), Gnozis, Moskwa. Żurawskij Arkadz', 1978, Dielowaja pis'miennost'w sistiemie starobielorusskogo jazyka, „Wostocznoslawianskoje i Obszczeje Jazykoznanije”, Moskwa, s. 185–191. Żytec'kyj Pawlo, 1889, Oczerk litieraturnoj istorii malorusskago nareczija w XVII i XVIII ww., cz. I, Typorhafija H.T. Korczak-Nowyckoho, Kyjiw.
Databáze: OpenAIRE
Externí odkaz: