| Popis: |
Η Παιδαγωγική του Οπτικού Πολιτισμού (Π.Ο.Π.) συνιστά αναδυόμενο εκπαιδευτικό παράδειγμα για την εικαστική αγωγή. Επιδιώκει την ικανοποίηση των νέων εκπαιδευτικών αναγκών που προκάλεσαν οι αλλαγές στη σύγχρονη καθημερινότητα, στη μεταμοντέρνα τέχνη και στις θεωρήσεις για την επεξήγηση της πραγματικότητας και του πολιτισμού (Οπτικές Πολιτισμικές Σπουδές-θεωρία μεταμοντερνισμού, κριτική θεωρία). Προτείνει τα έργα του οπτικού πολιτισμού (έργα τέχνης και έργα της δημοφιλούς κουλτούρας) να μελετώνται βάσει εννοιών όπως η έννοια της παιδικής ηλικίας. Να θεωρούνται οπτικές αναπαραστάσεις των κοινωνικών λόγων μιας κοινωνίας που συγκροτούν το περιεχόμενο της έννοιας. Οι κοινωνικοί λόγοι που διαθέτει μια κοινωνία συνιστούν συστήματα σκέψης, ιδεολογίες που αποδίδουν στην έννοια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όρια, κοινώς αποδεκτές αλήθειες και πρακτικές. Επίσης, επηρεάζουν τις αντιλήψεις και τις συμπεριφορές όλων των μελών της κοινωνίας, διακινούνται ποικιλοτρόπως και μεταβάλλονται στο πέρασμα του χρόνου. Τα κάθε είδους έργα του οπτικού πολιτισμού που απεικονίζουν την παιδική ηλικία αποτελούν οπτικές αναπαραστάσεις των διαφόρων κοινωνικών λόγων περί αυτής όπως το εγγενώς αθώο παιδί (ρομαντικός λόγος) ή κακό (πουριτανικός λόγος) ή ικανό παιδί και επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης και τις αντιλήψεις των μαθητών/τριών για τον εαυτό (ατομική και συλλογική υποκειμενικότητα) και τον κόσμο. Για την αποκάλυψη των κοινωνικών λόγων που υπολανθάνουν στα έργα απαιτείται κριτική εξέταση και αποκωδικοποίηση της οπτικής τους σημείωσης δηλαδή απαιτούνται γνώσεις και δεξιότητες ανάλυσης των έργων του οπτικού πολιτισμού. Διερευνήσαμε (α) τις προϋπάρχουσες αντιλήψεις για την παιδική ηλικία μαθητών/τριών Στ΄ δημοτικού, (β) τις προϋπάρχουσες δεξιότητές τους στην ανάλυση οπτικών αναπαραστάσεων δυο διαφορετικών κοινωνικών λόγων περί παιδικής ηλικίας ως προς τρία επίπεδα ανάλυσης εικόνων (περιγραφικό, ερμηνευτικό, τεχνικό) και (γ) τις προϋπάρχουσες δεξιότητές τους στην αποκωδικοποίηση της οπτικής σημείωσης έντυπης διαφήμισης που αφορά σε τρεις δομές (αναπαραστατική, διαπροσωπική, πολυτροπική) οι οποίες πραγματώνουν το νόημα της διαφήμισης∙ ειδικότερα εξετάσαμε τις δεξιότητές τους ως προς εννέα οπτικά σημεία συνολικά (χώρος, δράση, ηλικία προσώπων, είδος και χρώμα ενδυμασίας / βλεμματική επαφή προσώπων και θεατών, απόσταση και οπτική γωνία λήψης της σκηνής / συνέργεια λεκτικού κειμένου και εικόνας). Διεξήχθη έρευνα επισκόπησης διερευνητικού τύπου με ποιοτικό προσανατολισμό σε δείγμα εκατό δώδεκα (112) μαθητών/τριών Στ΄ τάξης πέντε δημοτικών σχολείων της αστικής περιοχής του δήμου Βόλου τα οποία επιλέχτηκαν με τη διαδικασία της απλής τυχαίας δειγματοληψίας. Εργαλείο συλλογής δεδομένων αποτέλεσε ατομικό ερωτηματολόγιο με δώδεκα ανοιχτές ερωτήσεις (εκ των οποίων μερικές περιλάμβαναν υποερωτήσεις), το ατομικό εικαστικό έργο που δημιούργησαν οι μαθητές/τριες και η απόκρισή τους σε έντυπο φωτογραφικό υλικό (διαφήμιση και έργο ζωγραφικής) που αντιστοιχούσαν σε οπτικές αναπαραστάσεις δυο διαφορετικών κοινωνικών λόγων περί παιδικής ηλικίας (ρομαντικός λόγος και λόγος που τον αντιπολιτεύεται). Προβήκαμε σε ποιοτική ανάλυση περιεχομένου, και παράλληλα για τη διερεύνηση των αντιλήψεων, και σε κριτική ανάλυση λόγου των δεδομένων. Για τον έλεγχο εγκυρότητας και αξιοπιστίας προηγήθηκε πιλοτική έρευνα δυο φάσεων (συμμετοχικού και άδηλου τύπου). Προβήκαμε σε πολυμεθοδική τριγωνοποίηση (λεκτικές δηλώσεις, εικαστικό έργο), σε τριγωνοποίηση των δεδομένων μεταξύ διαφορετικών ερωτήσεων και σε εξέταση των κατηγοριοποιήσεων από εξωτερικές αξιολογήτριες. Οι εννοιολογικές κατηγορίες που αναδύθηκαν επαγωγικώς από τα δεδομένα ποσοτικοποιήθηκαν και ακολούθησε στατιστική επεξεργασία με μεθόδους της περιγραφικής στατιστικής (ποσοστά, δείκτης διαμέσου, ενδοτεταρτημοριακό εύρος κατανομής). Διαπιστώσαμε ότι οι αντιλήψεις των μαθητών/τριών χαρακτηρίζονται από μια μονοδιάστατη οπτική που αντιστοιχεί στον κυρίαρχο, κοινωνικό λόγο περί του ρομαντικού παιδιού (γενικό συμπέρασμα). Διαπιστώσαμε ότι οι δεξιότητές τους στην ανάλυση των οπτικών αναπαραστάσεων των δυο διαφορετικών κοινωνικών λόγων περί παιδικής ηλικίας αντιστοιχούν και για τις δυο εικόνες σε χαμηλές επιδόσεις (δηλαδή αφηγηματικό στάδιο απόκρισης, νοηματοδότηση σε επίπεδο καταδήλωσης) και στα τρία επίπεδα ανάλυσης εικόνων (συνολικό συμπέρασμα). Ωστόσο, ανεξαρτήτως του επιπέδου δεξιοτήτων, η θεματική του έργου φαίνεται ότι επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την απόκριση των μαθητών/τριών ευθέως ανάλογα με το θετικό ή αρνητικό περιεχόμενο της απεικονιζόμενης σκηνής. Η επίδραση φαίνεται είτε στην ποικιλία/μη ποικιλία των νοηματοδοτήσεων (περιγραφικό επίπεδο ανάλυσης) είτε στη σχετικότητα/μη σχετικότητα του αποδιδόμενου νοήματος (ερμηνευτικό επίπεδο) είτε στη δυνατότητα αναγνώρισης ενός/κανενός οπτικού σημείου για την επικοινωνία νοήματος (τεχνικό επίπεδο). Διαπιστώσαμε ότι οι δεξιότητες γραμματισμού των μέσων στην αποκωδικοποίηση των σημείων που πραγματώνουν και τις τρεις δομήσεις του νοήματος της διαφήμισης αντιστοιχούσαν στο χαμηλό επίπεδο (δηλαδή νοηματοδότηση στο χαμηλό επίπεδο της καταδήλωσης, επισήμανση των εικονιστικών-αφηγηματικών και όχι των συμβολικών στοιχείων, αποσπασματική αξιοποίηση των εννοιών του λεκτικού κειμένου-σλόγκαν και μονοτροπική νοηματοδότηση). Ωστόσο οι επιδόσεις τους, ανεξαρτήτως του επιπέδου δεξιοτήτων, διαφοροποιούνται αναλόγως της δομής πραγμάτωσης του νοήματος της διαφήμισης. Δηλαδή είναι καλύτερες στην αποκωδικοποίηση των αναπαραστατικών κωδίκων, καθώς η πλειονότητα τους σημασιοδότησε (συνολικό συμπέρασμα) συγκριτικά με εκείνους της διαπροσωπικής που δεν σημασιοδοτήθηκαν (γενικό συμπέρασμα). Επίσης, διαφοροποιούνται αναλόγως του κώδικα. Δηλαδή παρατηρήθηκαν καλύτερες επιδόσεις στην αποκωδικοποίηση της ηλικίας των απεικονιζόμενων προσώπων και του χρώματος της ενδυμασίας (η πλειονότητα τους νοηματοδότησε σε επίπεδο συνδήλωσης) συγκριτικά με τη δράση ή τον χώρο δράσης (νοηματοδότηση στο χαμηλό επίπεδο της καταδήλωσης), συγκριτικά με το είδος της ενδυμασίας (ουδόλως σημασιοδοτήθηκε). Τα ανωτέρω πορίσματα αξιοποιήθηκαν για την κατάθεση προτάσεων για τη διδασκαλία της έννοιας της παιδικής ηλικίας βάσει των αρχών της Π.Ο.Π. Συγκεκριμένα, με απώτερο σκοπό την ενδυνάμωση των μαθητών/τριών και την ενεργή συμμετοχή τους τόσο στη μαθησιακή διαδικασία όσο και στην κοινωνία προτείνεται η κριτική θεώρηση ποικίλων έργων του οπτικού πολιτισμού που αναπαριστούν διαφόρους κοινωνικούς λόγους περί παιδικής ηλικίας μέσω της συστηματικής διδασκαλίας της σημειωτικής ανάλυσης. Εναρκτήριο σημείο προτείνεται να οριστεί η μελέτη του ρομαντικού λόγου συγκριτικά με τη μελέτη άλλων κοινωνικών λόγων. Επίσης, η ανάλυση κωδίκων που πραγματώνουν το αναπαραστατικό νόημα των εικόνων συγκριτικά με εκείνους της διαπροσωπικής δόμησης και η μελέτη έντυπων διαφημίσεων που το σλόγκαν περιλαμβάνει μια έννοια περί παρελθόντος συγκριτικά με άλλες που περιλαμβάνουν περισσότερες (π.χ. αναμνήσεις, διαχρονικότητα). Ως προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα προτείνονται η ανακατασκευή των αντιλήψεων περί παιδικής ηλικίας (υιοθέτηση πολλαπλής οπτικής) και η ανάπτυξη δεξιοτήτων στην ανάλυση και αποκωδικοποίηση της οπτικής σημείωσης των οπτικών αναπαραστάσεων των διαφόρων λόγων περί παιδικής ηλικίας (δηλαδή νοηματοδότηση σε επίπεδο συνδήλωσης, αποκάλυψη των κοινωνικών λόγων που υπολανθάνουν στις εικόνες, αναγνώριση της συνέργειας των διαφορετικών συστημάτων στο νόημα των διαφημίσεων και της συμβολικής αξίας που προσδίδει η σημείωση στο προϊόν). |
