Ο γραπτός διάκοσμος της λιτής του καθολικού της μονής Διονυσίου (1546/1547) στο Άγιο Όρος

Autor: Panagiotis Damoulos
Rok vydání: 2021
DOI: 10.12681/eadd/36985
Popis: Ο γραπτός διάκοσμος της Ιεράς Μονής του Τιμίου Προδρόμου της Νέας Πέτρας, γνωστή σήμερα ως Μονή Διονυσίου, από το όνομα του ιδρυτή της Μονής, οσίου Διονυσίου, ανάγεται σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή το έτος 1546/7. Προσαρμοσμένος απόλυτα στον αρχιτεκτονικό τύπο του σημερινού Καθολικού, το οποίο ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιονίου σταυροειδούς εγγεγραμμένου τρίκογχου ναού και η οικοδόμησή του χρονολογείται το έτος 1540, αναδεικνύει τόσο την αρχιτεκτονική όσο και τη λειτουργική-συμβολική σημασία του χώρου.Η παρούσα μελέτη επικεντρώθηκε στον χώρο της λιτής, στη συστηματική και διεξοδική εικονογραφική και τεχνοτροπική ανάλυση του γραπτού διακόσμου της, με απώτερο στόχο να καταδείξει τη θεολογική και καλλιτεχνική παιδεία του αγιογράφου και παράλληλα να συμβάλει στην πρόοδο της έρευνας, σχετικά με τη συμμετοχή του αγιογράφου της Μονής Διονυσίου -ο οποίος ταυτίζεται, σύμφωνα με μεταγενέστερη γραπτή μαρτυρία, με τον παραδιδόμενο ζωγράφο Ζώρζη- και του συνεργείου του σε ζωγραφικά σύνολα του 16ου αιώνα, στα Καθολικά των Μονών Μεγάλου Μετεώρου (1552), Δουσίκου (1557), Ρουσάνου (1560) και Δοχειαρίου (1568).Της απάντησης του ερωτήματος αυτού, προηγήθηκαν η συστηματική μελέτη του εικονογραφικού προγράμματος, η ερμηνεία της διάταξης των θεμάτων στον χώρο σε σχέση με τη συμβολική του σημασία και τις ακολουθίες που τελούνται σε αυτόν, αλλά και πως η εικονογράφηση, σε μικρότερο βαθμό, επηρεάστηκε από τα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα της εποχής, αλλά και την καταγωγή του ζωγράφου. Σε γενικές γραμμές ο διάκοσμος της λιτής αναπτύσσεται σε δύο ζώνες. Στην ανώτερη ζώνη των τοίχων και στην οροφή (σταυροθόλια, τύμπανα, εσωράχια τόξων) ιστορούνται μαρτύρια αγίων, η μνήμη των οποίων τελείται τους τέσσερεις πρώτους μήνες του εκκλησιαστικού έτους (Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος). Στην κάτω ζώνη εικονογραφούνται περιμετρικά μεμονωμένες μοναστικές μορφές. Στον ανατολικό τοίχο απαντούν τέσσερα θέματα εσχατολογικού, ευχαριστιακού και σωτηριολογικού περιεχομένου.Ακολουθεί η διεξοδική εικονογραφική ανάλυση των θεμάτων και των μεμονωμένων μορφών, αντιπαραθέτοντάς τα με τοιχογραφημένα Μηνολόγια και μικρογραφίες της βυζαντινής περιόδου, επισημαίνοντας την εικονογραφική εξέλιξη. Από τη μελέτη αυτή καταδείχθηκε ότι πρόκειται για έναν ζωγράφο με έντονη καλλιτεχνική και θεολογική παιδεία.Από την τεχνοτροπική ανάλυση των θεμάτων προέκυψε ότι ο ζωγράφος του Καθολικού της Μονής Διονυσίου εντάσσεται στην παράδοση της κρητικής σχολής του 16ου αιώνα, επηρεάζεται από το έργο του κορυφαίου αγιογράφου της εποχής Θεοφάνη Στρελίτζα-Μπαθά, χωρίς όμως να διέπεται από «τυφλό μιμητισμό». Είναι γνώστης της βυζαντινής εικονογραφίας και της εξέλιξης της τέχνης, επηρεαζόμενος κυρίως από την παλαιολόγεια ζωγραφική.Στον παραδιδόμενο αγιογράφο Τζώρτζη ή Ζώρζη, ο οποίος είχε τη γενική εποπτεία του έργου, αποδίδεται το μεγαλύτερο και ουσιαστικότερο μέρος του τοιχογραφικού συνόλου της λιτής του Καθολικού της Μονής Διονυσίου. Στην ολοκλήρωση του έργου συνέβαλαν συνεργάτες- μαθητές, οι οποίοι εργάστηκαν υπό την επίβλεψή του. Η σωστή καθοδήγηση του επικεφαλής συνέβαλε στη δημιουργία ενός ζωγραφικού έργου, το οποίο από την πρώτη στιγμή δίνει την εντύπωση ενιαίου συνόλου.Όσον αφορά το ερώτημα, το οποίο θέσαμε στην αρχή, εξετάζοντας τα εικονογραφικά και, κυρίως, τα τεχνοτροπικά δεδομένα, όπως αυτά αναλύθηκαν, και συγκρίνοντας τα εικονογραφικά σύνολα και επιμέρους θέματα και μορφές –στα όρια του δυνατού και του επιτρεπτού, καθώς η έρευνα δεν έχει ολοκληρωθεί, επειδή σημαντικά τοιχογραφικά σύνολα δυστυχώς παραμένουν αδημοσίευτα- πιστεύουμε ότι στον αγιογράφο του Καθολικού της Μονής Διονυσίου, στον παραδιδόμενο, σύμφωνα με τη γραπτή μαρτυρία, Ζώρζη, μπορεί να αποδοθεί επίσης η εικονογράφηση των Καθολικών των Μονών Μεγάλου Μετεώρου και Ρουσάνου, ενώ αμφισβητείται η συμμετοχή του στα Καθολικά των Μονών Δουσίκου και Δοχειαρίου, τα οποία εντάσσονται στην καλλιτεχνική σφαίρα του εργαστηρίου του Ζώρζη, αλλά εκτελέστηκαν από μαθητές του, χωρίς την παρουσία του ιδίου.
Databáze: OpenAIRE