| Popis: |
Ο ναός του Αγίου Ανδρέα στις «Τρεις Εκκλησίες» στα Περλεγγιάνικα Κυθήρων και η μνημειακή ζωγραφική του 13ου αιώνα στα ΚύθηραΗ εικονογραφική και τεχνοτροπική μελέτη του τοιχογραφικού διακόσμου του Αγίου Ανδρέα στα Περλεγγιάνικα Κυθήρων, βόρειου ναού ενός συγκροτήματος δύο ναών και ενός ενδιάμεσου κτίσματος, αδιευκρίνιστου χαρακτήρα, είχε στόχο τον καθορισμό (α) του χαρακτήρα των τοιχογραφιών, (β) τον εντοπισμό των εικονογραφικών και τεχνοτροπικών προτύπων και παραλλήλων τους, (γ) την περιγραφή του καλλιτεχνικού εργαστηρίου που τις φιλοτέχνησε και τέλος (δ) τη σκιαγράφηση του κτητορικού περίγυρου ίδρυσής του. Συγχρόνως, στόχος ήταν η ένταξή τους στην κυθηραϊκή αγιογραφική δραστηριότητα του 13ου αιώνα και ειδικότερα η σχέση τους με τους υπόλοιπους 24 ναούς της ίδιας εποχής, προκειμένου να διαμορφωθεί με όσο το δυνατόν τεκμηριωμένο τρόπο το ευρύτερο καλλιτεχνικό και κτητορικό περιβάλλον κυρίως κατά τα χρόνια 1275-1308 περίοδος επαναφοράς των Κυθήρων στη βυζαντινή επικυριαρχία. Για την επίτευξη των στόχων μελετήθηκαν με ιδιαίτερη σχολαστικότητα οι τοιχογραφίες κάθε ναού με αποτέλεσμα την αναγνώριση διακριτών χαρακτηριστικών σε ομάδες παρεμφερών τεχνοτροπικά τοιχογραφιών, που διατηρούνταν, σε διαφορετική έκταση, συγχρόνως σε αρκετούς ναούς. Η διαπίστωση αυτή, με την επικουρία των εικονογραφικών ιδιαιτεροτήτων και των κτητορικών και αφιερωτικών επιγραφών, οδήγησε στην ταξινόμηση των τοιχογραφιών, όταν δεν ήταν σαφή επάλληλα στρώματα, ανά φάσεις, χωρίς αυτό απαραίτητα να υποδηλώνει πάντα κάποια χρονολογική διαφοροποίηση, αλλά έργο ζωγράφων διαφορετικής παιδείας. Λαμβάνοντας υπόψη αφενός τα εικονογραφικά και τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά της κάθε φάσης, 47 σε σύνολο 25 ναών, και αφετέρου συνδυάζοντάς τα με ναούς που παρουσιάζουν τα ίδια χαρακτηριστικά διαμορφώθηκαν δύο κύριες ομάδες, δηλ. (α) οι ναοί που έχουν ζωγραφισθεί σύμφωνα με το εκφραστικό-γραμμικό ιδίωμα και (β) οι ναοί που η τεχνοτροπία τους ακολουθεί τις απηχήσεις της διακοσμητικής και της μνημειακής τάσης της υστεροκομνήνειας παράδοσης σε μια περιφερειακή απόδοση που συγκεράζει αρχαϊκά στοιχεία από τη μεσοβυζαντινή τέχνη σε συνδυασμό με νεωτερικά στοιχεία μιας τέχνης που συντελείται στα μητροπολιτικά κέντρα της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Στην ομάδα με τις υστεροκομνήνειες επιβιώσεις εντάσσεται η τοιχογραφική κόσμηση του Αγίου Ανδρέα στα Περλεγγιάνικα, η οποία έγινε σε τρεις φάσεις κατά το τελευταίο τέταρτο του 13ου και τις αρχές του 14ου αιώνα. Το εικονογραφικό του πρόγραμμα που εμπλουτίζεται με θέματα που δεν απαντούν συχνά ή καθόλου στο νησί, συνδέεται με κύκλους που έχουν κωνσταντινουπολίτικο προσανατολισμό και αυτοί δεν μπορούν να εντοπισθούν παρά στην πόλη της Μονεμβασίας, μεγάλης δύναμης της εποχής και συνεργάτιδος του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου και του γιου του Ανδρόνικου Β΄ στην προσπάθειά τους για την αναβίωση της αυτοκρατορίας. Ο κτήτορας των Περλεγγιάνικων πρέπει να ήταν κάποιος αξιωματούχος, ενδεχόμενα Κυθήριος, που δραστηριοποιείτο εκτός Κυθήρων, ο οποίος ήταν ένθερμος υποστηρικτής της πολιτικής του βυζαντινού αυτοκράτορα, ανάλογα όπως ήταν και ο κτήτορας Ιωαννίκιος στον πλησιόχωρό του Άγιο Γεώργιο στα Ντουριάνικα, με τον οποίο συνδέεται τεχνοτροπικά και χρονολογικά, ως προς τη δεύτερη φάση τοιχογράφησης, και στην κτητορική επιγραφή του οποίου δηλώνεται ο μητροπολίτης Μονεμβασίας Γρηγόριος και ο ἂναξ Ρώμης το 1275. |
