Το κίνημα του Ησυχασμού και οι ανθενωτικοί στην Κρήτη τον 14ο - 15ο αι

Jazyk: Greek, Modern (1453-)<br />Greek
Rok vydání: 2023
Předmět:
DOI: 10.26262/heal.auth.ir.347902
Popis: Κατά τον 14ο αι. το Βυζάντιο συνταράσσεται από τις ησυχαστικές έριδες. Το κίνημα του Ησυχασμού, έχοντας μεγάλη απήχηση στους μοναστικούς κύκλους, εξαπλώνεται όχι μόνο στο Βυζάντιο αλλά και τα Βαλκάνια και τη Ρωσία. Ως πρώτος διδάσκαλος του Ησυχασμού θεωρείται ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης, ενώ ο Γρηγόριος Παλαμάς κατέχει τη θέση του απολογητή του ησυχαστικού κινήματος. Μία λιγότερο γνωστή πτυχή της μελέτης του Ησυχασμού είναι η διάδοσή του στην περιοχή της νότιας Κρήτης. Σύμφωνα με την άποψη της Αγγελικής Δεληκάρη η νότια Κρήτη αποτέλεσε την κοιτίδα του θεωρητικού μέρους του Ησυχασμού, όπως προκύπτει από τη μελέτη του Βίου του αγίου Γρηγορίου Σιναΐτη, αφού το πρακτικό μέρος ήταν ήδη γνωστό. Αναπτύχθηκαν έτσι πολλά μοναστικά κέντρα, μεγαλύτερα ή μικρότερα, με ξεκάθαρη την προσήλωσή τους στο νέο αυτό τρόπο μυστικής επικοινωνίας με τον Θεό. Η πρακτική αυτή όμως συνδέθηκε ταυτόχρονα και με την ανθενωτική στάση απέναντι στη Δυτική Θεολογία και τον Ρωμαιοκαθολικισμό που αναπτύχθηκε σε μοναστικές κοινότητες της Κρήτης. Το γεγονός αυτό έχει μία ιδιαίτερα βαρύνουσα σημασία, αν λάβει κανείς υπ’ όψιν ότι η Κρήτη ήδη από το 1205 βρισκόταν υπό Ενετική εξουσία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εκδίωξη των Ορθοδόξων επισκόπων της νήσου και την αντικατάστασή τους από Λατίνους. Μέσα στην ενετοκρατούμενη πλέον Κρήτη γρήγορα άκμασαν μοναστικά ησυχαστικά και ανθενωτικά κέντρα που αντιτάσσονταν στη Ρωμαιοκαθολική Θεολογία και στην Ένωση των Εκκλησιών. Οι μονές αυτές βρίσκονταν στα νότια, σχετικά απομονωμένες από τη διοίκηση των Βενετών, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι κυρίως στη βόρεια Κρήτη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απουσίαζαν οι μεταξύ τους εντάσεις. Ησυχαστής μοναχός και ανθενωτικός αποτελούσαν εκείνη την περίοδο ταυτόσημες έννοιες. Παράλληλα ο θεολογικός διάλογος που αναπτυσσόταν στα εδάφη υπό δυτική επιρροή, αναδείκνυε τις διαφορές μεταξύ ανατολικής και δυτικής παράδοσης σε εκκλησιαστικό αλλά και κοσμικό επίπεδο. Αυτή η ώσμωση εντοπίζεται και στα σωζόμενα σήμερα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα κτιρίων ή μνημείων καθώς και στη ζωγραφική ή γλυπτική τέχνη. Απότοκα επίσης αυτού του διαλόγου αντιπαλότητας ή και προσηλυτισμού (από μέρους των Βενετών), εντοπίζονται και στην κοσμική ζωή των κατοίκων της νήσου. Προσωπικότητες, οι οποίες έζησαν και έδρασαν μέσα στο κλίμα αυτό είναι οι: Γρηγόριος Σιναΐτης, Ιωσήφ Φιλάγρης, Νείλος Δαμιλάς, Ιωνάς Παλαμάς, Νείλος Καλοσυνάς, Ιωσήφ Βρυέννιος, Άνθιμος Ομολογητής κ.ά. Οι παραπάνω λόγιοι (μοναχοί και επίσκοποι) διακρίθηκαν για την ισχυρή ανθενωτική δράση τους και υπήρξαν ιδρυτές μονών, οι οποίες εξελίχθηκαν σε κέντρα ησυχαστικής θεολογίας, ανθενωτικής και αντι-Βενετικής δράσης. Στα πλαίσια της παρούσας διπλωματικής εργασίας γίνεται προσπάθεια να διερευνηθούν οι απαρχές του θεωρητικού μέρους της ησυχαστικής διδασκαλίας στη νότια Κρήτη και οι σχέσεις Ησυχαστών και Ανθενωτικών κατά τους 14ο και 15ο αι. Μελετώνται επίσης οι πτυχές που σχετίζονται άμεσα με την ανάπτυξη του Ησυχασμού στο νησί στο ευρύτερο πλαίσιο των πολιτικών και εκκλησιαστικών γεγονότων κατά την ύστερη Βυζαντινή περίοδο. Παράλληλα, εξετάζονται μνημεία που δηλώνουν τόσο την ησυχαστική επίδραση στην περιοχή όσο και τις πολιτικές και εκκλησιαστικές τάσεις της εποχής.
During the 14th century Byzantium is shaken by the hesychastic quarrels. The movement of Hesychasm, having a great impact in monastic circles, was spread not only to Byzantium, but also to the Balkans and Russia. Saint Gregory of Sinai is considered as the first teacher of Hesychasm, while Gregory Palamas holds the position of the apologist of the hesychastic movement. A less known aspect of the study of Hesychasm is its spread in the area of southern Crete. According to Angeliki Delikari, southern Crete was the cradle of the theoretical part of Hesychasm, as can be seen from the study of the Vios of Saint Gregory Sinaitis, since the practical part was already known. Many monastic centres were developed, with a clear commitment to this new way of mystical communication with God. This practice, however, was simultaneously connected with the anti-unionist attitude towards western Theology and Roman Catholicism that was developed in the monastic communities of Crete. This fact has a particularly weighty importance, if one takes into account that Crete was already under Venetian occupation since 1205. This resulted in the expulsion of the Orthodox bishops of the island and their replacement by Latins. Within the Venetian occupied Crete, monastic hesychastic and anti-unionist centres which opposed Roman Catholic Theology and the Union of Churches were quickly flourished. These monasteries were located in the south of Crete, relatively isolated from the Venetian administration, which was mainly settled in northern Crete, without the absence of tensions between them. A hesychastic monk and an anti-unionist were identical concepts at that period. At the same time, the theological dialogue that was developing in the territories under western influence highlighted the differences between Eastern and Western traditions at the ecclesiastical as well as the secular level. This osmosis can also be found in the architectural remains of buildings or monuments which survive today, as well as in paintings or sculptures. Results of this dialogue of rivalry or even conversion (on the part of the Venetians) can also be found in the secular life of the island's inhabitants. Personalities who lived and acted in this region are: Grigorios Sinaitis, Iosif Filagris, Nilos Damilas, Ionas Palamas, Nilos Kalosynas, Iosif Bryennios, Anthimos Omologitis etc. The above mentioned scholars (monks and bishops) were distinguished for their strong anti-unionist activity and were founders of monasteries, which were developed into centres of hesychastic theology, anti-unionist and anti-Venetian activity. In the context of this thesis, an attempt is made to investigate the origins of the theoretical part of the hesychastic teaching in southern Crete and the relations between Hesychasts and Anti-unionists during the 14th and 15th centuries. The aspects which are directly related to the development of Hesychasm on the island, in the wider context of political and ecclesiastical events during the late Byzantine period, are studied also. At the same time, monuments which indicate both the hesychastic effect on the region and the political and ecclesiastical trends of the time are examined in the context of this study.
Databáze: OpenAIRE
Externí odkaz: