| Popis: |
Ferîgûnîler, 278-401/892-1010 yılları arasında bugünkü Kuzey Afganistan’da bulunan Cüzcan’da hüküm süren yarı bağımsız bir Türk hanedanıdır. Sâmânîler ve Gaznelilerle siyasî ve ailevî ilişkiler kuran Ferîgûnîler, barış yanlısı tutumları ve akıllı siyasetleri sayesinde uzun bir süre bölgedeki mevcudiyetlerini korumayı başardılar. Ferîgûnîlerin sınırları kuzeyden Âmu Derya, güneyden Garcistân, Gûr ve Talikân’a kadar uzanmaktaydı. Gûr’da hüküm süren Gûr Şah, Ferîgûnîlere bağlıydı. Ferîgûn’un sülalesi hakkında bilinen yegâne bilgi Utbî’nin aktardığı hicri üçüncü asırda Ferîgûn Ribatı etrafında yaşayan hanedan olmalarıdır. Dönemin kaynaklarında hanedan emîri olarak yedi kişiden söz edilmekte olup 250/864 yılında hanedanın başında olan ve kurucusu olduğu düşünülen Ferîgûn hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Ferîgûn’un vefatından sonra oğlu Ahmed, 279-340/892-951 yılları arasında hanedanı idare etti. Ahmed, 287/900 yılında Saffârî Emiri Amr b. Leys tarafından Sâmânî Hükümdarı İsmail’e karşı set oluşturmak üzere Belh’e vali olarak gönderildi. Hanedanın üçüncü emiri Ebü’l-Hâris Muhammed b. Ahmed’dir. İlim ve ulemayı seven bir emir olan Ebü’l-Hâris Muhammed’e 372/982 yılında anonim “Hudûdü’l-Âlem mine’l-Maşrik-i ile’l-Mağrib” adlı eser takdim edildi. Gaznelilerle iyi münasebetleri olan Ebü’l-Hâris Muhammed’in ardından Ebü’l-Hâris Ahmed b. Muhammed ve Ferîgûn b. Muhammed geçti. Uzun sürmeyen Ferîgûn’un döneminden sonra aynı yıl içinde kardeşi Ebû Nasr Muhammed b. Ebü’l-Hâris Muhammed b. Ahmed b. Ferîgûn, yönetimin başına geçerek Gaznelilerle ailevî ve dostane ilişkilerini sürdürdü. Ferîgûnîlerin son emiri 399/1008 yılında Gazneli Mahmud’la Hindistan’a giderek Bhim Nagar savaşına katılan Hasan b. Ebû Nasr Ahmed’dir. Ferîgûnîler barış yanlısı, ilim ve ulemayı himaye eden bir hanedandı. Hanedan mensupları ulema ile istişare eder, meclislerinde edip ve şairlere yer verir, onlarla sohbet etmekten haz duyarlardı. Onlar halka karşı adaletli tutumları ve hüsnü muameleleriyle haklı bir şöhret kazandılar. Şair Seâlebî, Bedîuzzaman el-Hemedanî, Ebü’l-Feth Büstî, Ebû Bekir Muhammed b. Abbas Hârizmî, Ebû Nasr Abdülcebbar Utbî gibi ulemanın eserlerinde Ferîgûnîlerden övgüyle bahsettikleri görülmektedir. Ayrıca bu çalışmada Ferîgûnîlerin Türk bölgesi Türkistan’ın yerli Türk halkından oldukları üzerine durulmuştur. Temel kaynakların aksine bazı muasır İranlı araştırmacıların duygusallıkla Ferîgûnîlerin Fars olarak tanıtmalarının herhangi bir dayanağının olmadığı tespit edilmiştir. Hanedan emirlerinin sayısı ve sırası çalışmanın ikinci sorunu olarak görülmüş, toplamda yedi emirin hanedanın başına geldikleri kanaati ortaya koyulmuştur. |
