| Popis: |
Öğretmenlik mesleğinin stres yaratan pek çok olumsuz durumu bir arada bulundurabilmesi nedeniyle öğretmenlerin zorlu koĢullarla baĢ etme becerilerini geliĢtirmeye yönelik çalıĢmaların önemi her geçen gün artmaktadır. Bu bağlamda öğretmenlerin yılmazlık özelliklerinin geliĢtirilmesi, mesleki yaĢamlarında karĢı karĢıya kaldıkları zorlukları atlatmalarında yardımcı olabilir. Bu çalıĢma, Öğretmen Güçlendirme Programının sınıf öğretmenlerinin yılmazlık düzeylerine etkisini ve programın etkililiğine iliĢkin öğretmen görüĢlerini incelemeyi amaçlamaktadır. AraĢtırmada karma yöntem desenlerinden sıralı açıklayıcı desen kullanılmıĢtır. AraĢtırma öntest-sontest kontrol gruplu deneysel model ve yarı yapılandırılmıĢ görüĢmelerin birleĢiminden oluĢmaktadır. ÇalıĢma grubunu 2018-2019 eğitim-öğretim yılı birinci döneminde Aydın ili merkez ilçesinde yer alan bir ilkokulda görev yapan sınıf öğretmenlerinin oluĢturduğu araĢtırmada katılımcıların belirlenmesi için ölçüt örnekleme yöntemi kullanılmıĢtır. ÇalıĢmada deney grubunda yer alan katılımcılara 10 oturum Ģeklinde hazırlanan Öğretmen Güçlendirme Programı uygulanmıĢ, kontrol grubuna ise herhangi bir müdahale yapılmamıĢtır. Yılmazlık, benlik saygısı, stresle baĢa çıkma, kurumsal destek, kurumsal bağlılık, mesleki doyum, etkili iletiĢim, özyeterlik ve mesleki yeterlik gibi kavramlara iliĢkin öğretmenlerin bilgi ve farkındalık düzeylerini artırmaya yönelik hazırlanan program sosyal ekolojik yaklaĢım çerçevesinde oluĢturulmuĢtur. Oturumların tamamlanmasının ardından deney grubundaki katılımcılara değerlendirme formu uygulanmıĢ ve bu katılımcılardan gönüllü olan 12 öğretmenle yarı yapılandırılmıĢ görüĢmeler yapılmıĢtır. Veri toplama aracı olarak Ġlkokul Öğretmenleri için Koruyucu Faktör Ölçeği, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, Stresle BaĢa Çıkma Tutumları Envanteri, yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formu ve programa iliĢkin değerlendirme formundan viii yararlanılmıĢtır. Verilerin çözümlenmesinde SPSS 23 paket programı ile karıĢık ölçümler için iki faktörlü varyans analizi, betimsel analiz ve içerik analizi kullanılmıĢtır. AraĢtırma sonuçları Öğretmen Güçlendirme Programının deney grubundaki katılımcıların koruyucu faktör özelliklerini, benlik saygısı düzeylerini ve stresle baĢa çıkma tutumlarını geliĢtirmede etkili olduğunu göstermektedir. Ayrıca bu etkinin iki ay boyunca devam ettiği sonucuna ulaĢılmıĢtır. Bununla birlikte öğretmenlerin yılmazlığa iliĢkin tanımlamalarının alanyazındaki pek çok tanımla örtüĢtüğü, yılmazlığa yönelik özellikleri bakımından kendilerini olumlu olarak değerlendirdikleri, yılmazlık özelliklerinin zamanla değiĢime uğradığı, çeĢitli risk faktörleri ile koruyucu faktörlere sahip oldukları, öğretmenlerin yılmazlıklarını artırmak için çeĢitli önerilerde bulundukları, uygulanan programa iliĢkin genellikle olumlu görüĢte oldukları ve programı yararlı buldukları, programın daha etkili hale getirilmesi için önerilerde bulundukları belirlenmiĢtir. Elde edilen sonuçlar kavramsal çerçeve doğrultusunda tartıĢılarak uygulamaya ve yapılacak araĢtırmalara yönelik önerilerde bulunulmuĢtur. ĠÇĠNDEKĠLER KABUL VE ONAY SAYFASI .............................................................................................. iii BĠLĠMSEL ETĠK BĠLDĠRĠM SAYFASI ................................................................................ v ÖZET ..................................................................................................................................... vii ABSTRACT .......................................................................................................................... vii ÖNSÖZ ................................................................................................................................... xi ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ............................................................................................................. xvii TABLOLAR DĠZĠNĠ ............................................................................................................ xix EKLER DĠZĠNĠ .................................................................................................................. xxiii GĠRĠġ ....................................................................................................................................... 1 1. BÖLÜM .............................................................................................................................. 9 1. KURAMSAL AÇIKLAMALAR ........................................................................................ 9 1.1. Güçlendirme ................................................................................................................. 9 1.1.1. Yapısal Güçlendirme ....................................................................................... 10 1.1.2. Psikolojik Güçlendirme ................................................................................... 10 1.1.3. Öğretmen Güçlendirme ................................................................................... 13 1.2. Yılmazlık Kavramının Tanımlanması ....................................................................... 15 1.2.1. Yılmaz Bireylerin Özellikleri .......................................................................... 18 1.2.2. Yılmazlığa Yönelik BakıĢ Açıları ................................................................... 19 1.2.3. Öğretmenlerde Yılmazlık ................................................................................ 22 1.3. Risk Faktörleri ................................................................................................................ 26 1.3.1. Öğretmenlerin KarĢı KarĢıya Kaldıkları Risk Faktörleri ................................. 27 1.4. Koruyucu Faktörler .................................................................................................... 29 1.4.1. Öğretmenlerin Sahip Oldukları Koruyucu Faktörler ....................................... 32 1.4.1.1. Özyeterlik ve mesleki yeterlik ............................................................. 35 1.4.1.2. Benlik saygısı ...................................................................................... 37 1.4.1.3. Motivasyon .......................................................................................... 38 xiv 1.4.1.4. Stresle baĢa çıkma ............................................................................... 39 1.4.1.5. Problem çözme becerisi ...................................................................... 40 1.4.1.6. Etkili iletiĢim becerileri ....................................................................... 41 1.4.1.7. Olumlu okul kültürü / iklimi ............................................................... 42 1.4.1.8. Mesleki geliĢim imkanı ....................................................................... 44 1.4.1.9. Kurumsal bağlılık................................................................................ 45 1.4.1.10. Mesleki doyum.................................................................................. 46 1.4.1.11. Kurumsal destek ................................................................................ 48 1.4.1.12. Destekleyici iliĢkiler ......................................................................... 51 1.5. Ġlgili AraĢtırmalar ...................................................................................................... 53 1.5.1. Yılmazlıkla Ġlgili YurtdıĢında Yapılan ÇalıĢmalar ......................................... 53 1.5.2. Öğretmenlerde Yılmazlıkla Ġlgili YurtdıĢında Yapılan ÇalıĢmalar ................ 55 1.5.3. Yılmazlıkla Ġlgili Yurtiçinde Yapılan AraĢtırmalar ........................................ 57 1.5.4. Öğretmenlerde Yılmazlıkla Ġlgili Yurtiçinde Yapılan ÇalıĢmalar .................. 58 2. BÖLÜM ............................................................................................................................ 63 2. YÖNTEM .......................................................................................................................... 63 2.1. AraĢtırmanın Modeli ................................................................................................. 63 2.2. ÇalıĢma Grubu ........................................................................................................... 67 2.3. Veri Toplama Araçları ............................................................................................... 70 2.3.1. Ġlkokul Öğretmenleri için Koruyucu Faktör Ölçeği ........................................ 71 2.3.1.1. Ġlkokul Öğretmenleri için Koruyucu Faktör Ölçeği geliĢtirme gereksinimi ............................................................................................. 71 2.3.1.2. Ġlkokul Öğretmenleri için Koruyucu Faktör Ölçeği‟nin geliĢtirilme süreci ...................................................................................................... 72 2.3.1.3. Ġlkokul Öğretmenleri için Koruyucu Faktör Ölçeği‟nin yapı geçerliliğine ait bulgular ......................................................................... 77 2.3.1.4. Ġlkokul Öğretmenleri için Koruyucu Faktör Ölçeği‟nin ölçüt geçerliliğine ait bulgular ......................................................................... 81 xv 2.3.1.5. Ġlkokul Öğretmenleri için Koruyucu Faktör Ölçeği‟nin Güvenirliğine ait bulgular ....................................................................... 83 2.3.2. Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği (Self-Esteem Scale) ................................... 84 2.3.3. Stresle BaĢa Çıkma Tutumları Envanteri ........................................................ 84 2.3.4. KiĢisel Bilgi Formu .......................................................................................... 85 2.3.5. GörüĢme Formu ............................................................................................... 85 2.3.6. Değerlendirme Formu ...................................................................................... 86 2.4. Öğretmen Güçlendirme Programının GeliĢtirilmesi .................................................. 86 2.4.1. Öğretmen Güçlendirme Programının Hazırlık Süreci ..................................... 86 2.4.1.1. Ġhtiyaç analizi kapsamındaki görüĢmeler ............................................ 86 2.4.1.2. Ġhtiyaç analizi kapsamında öğretmenlere uygulanan ihtiyaç analizi formu ....................................................................................................... 87 2.4.1.3. Ġhtiyaç analizi kapsamında gerçekleĢtirilen alanyazın taraması ......... 90 2.4.2. Programın Yapısı ve Genel Özelliklerinin Belirlenmesi ................................. 92 2.4.2.1. Programın amacının belirlenmesi ........................................................ 92 2.4.2.2. Programın genel yapısının belirlenmesi .............................................. 93 2.4.2.3. Programın içeriğinin oluĢturulması ..................................................... 93 2.4.2.4. Program çıktılarının belirlenmesi ........................................................ 95 2.4.3. Programın Uygulanması .................................................................................. 96 2.4.3.1. Pilot uygulama ..................................................................................... 96 2.4.3.2. Ortam ................................................................................................... 96 2.4.3.3. AraĢtırmacının rolü ............................................................................. 96 2.5. Verilerin Toplanması ................................................................................................. 97 2.5.1. Nicel Verilerin Toplanması ............................................................................. 97 2.5.2. Nitel Verilerin Toplanması .............................................................................. 97 2.6. Verilerin Analizi ............................................................................................................. 98 2.6.1. Nicel verilerin analizi ...................................................................................... 98 2.6.2. Nitel Verilerin Analizi ..................................................................................... 98 xvi 3. BÖLÜM .......................................................................................................................... 102 3. BULGULAR VE YORUM ............................................................................................. 102 3.1. Birinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular ..................................................................... 102 3.2. Ġkinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular ....................................................................... 107 3.3. Üçüncü Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular .................................................................... 112 3.4. Dördüncü Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular ................................................................ 116 4. TARTIġMA VE SONUÇ .............................................................................................. 136 4.1. Birinci Alt Probleme ĠliĢkin TartıĢma ve Sonuç ..................................................... 136 4.2. Ġkinci Alt Probleme ĠliĢkin TartıĢma ve Sonuç ....................................................... 137 4.3. Üçüncü Alt Probleme ĠliĢkin TartıĢma ve Sonuç .................................................... 138 4.4. Dördüncü Alt Probleme ĠliĢkin TartıĢma ve Sonuç ................................................ 139 4.6. Öneriler .................................................................................................................... 148 4.6.1. Yapılacak AraĢtırmalara Yönelik Öneriler .................................................... 148 4.6.2. Uygulamaya Yönelik Öneriler ...................................................................... 149 5. KAYNAKLAR ............................................................................................................... 151 6. EKLER ........................................................................................................................... 199 ÖZGEÇMĠġ ....................................................................................................................... 215 |
