| Popis: |
Humor, which has been approached from either human-centered or society-centered diverse aspects since the old Greek period according to the written resources, is attempted to be studied and understood through the written resources especially in the recent studies by ignoring its social context. In contrast to the humor studies approaching it through the written cultural humor products, this study approached it with a holistic perspective including language, production, consumption, oral, written, and electronic cultural environments, economics, game, and food relationships. In this regard, humor, which has a nature having meaning in games, food cultures, languages, and cultural environments of the social groups, has a specific ecology due to the fact that it is a combination of cultural productions and consumptions with a functioning structure. This study consists of one introduction and three parts. In the first part entitled “Humor”, the historical progress of the humor is presented from the fields where humor is interrelated with the west and Turkey to these days under the headings of laughing and humor. In the second part entitled “Humor Ecology”, almost all fields that is related with the current humor in Turkey and the current national and local ecological status were reported through the oral, written, and electronic cultural environments. In the last part entitled “An Essay of A New Type: Fictive Folk Stories”, an essay on a new type was presented in addition to the local dimensions of the new formats of the Turkish humor ecology, whose historical progress and current status were presented before, through village chambers and humor scholars. Therefore, the last part coded as the “Research Field” is a study of a local humor ecology, which have special codes related with the humor traditions and includes various folk groups. In the present study, in which Turkish humor and its past, today, and future were investigated, it was found out that humor has emanated in almost every field of the sociocultural life and cultural environments. Additionally, it is also revealed that superiority in new humor-making style and group identity have importance in accordance with the century we live in, which is the century of “superiority age”. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY i BİLDİRİM ii YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI iii ETİK BEYAN iv TEŞEKKÜR v ÖZET vi ABSTRACT vii İÇİNDEKİLER viii TABLOLAR xii KISALTMALAR DİZİNİ xiii ÖNSÖZ xiv GİRİŞ 1 HALK, KÜLTÜR VE MİZAH İLİŞKİSİ 1 BÖLÜM 1 10 MİZAH 10 1.1. Gülme 10 1.1.1. Gülmenin Özellikleri 16 1.1.2. Gülmenin İşlevleri 27 1.2. Mizah 36 1.2.1. Mizah Nedir 37 1.2.2. Mizah Tartışmalarına Tarihi Bir Bakış 51 1.2.3. Mizahın Kültürel Bellek, Dil ve Din İlişkisi 80 1.2.3.1. Kültürel Bellek ve Mizah 80 1.2.3.2. Dil ve Mizah 83 1.2.3.3. Din ve Mizah 87 1.2.4. Mizah Türleri 97 1.2.4.1. Hiciv 99 1.2.4.2. Satir 99 1.2.4.3. İroni 99 1.2.4.4. Halt 100 1.2.4.5. Nükte 101 1.2.4.6. Komik 101 1.2.4.7. Espri 102 1.2.4.8. Şaka 102 1.2.5. Mizah Kuramları 111 1.2.5.1. Uyumsuzluk Kuramı 115 1.2.5.2. Üstünlük Kuramı 118 1.2.5.3. Psikoanalitik Kuram 122 1.2.5.4. Duygu Karmaşası Kuramı 126 1.2.5.5. Bergson’un Sosyal Kuramı 127 1.2.5.6. Diğer Mizah Kuramları 129 BÖLÜM 2 133 TÜRK HALK KÜLTÜRÜNDE MİZAH EKOLOJİSİ 133 2.1. Mizah Ekolojisi 133 2.2. Mizah Ekolojisi ve İcraların Dış Yapı Özellikleri 155 2.2.1. Mizahi İcraların Konuları 155 2.2.2. İcraların ve İcra Ortamlarının Cinsiyeti 162 2.2.3. Mizahi İcralara Konu Olan Tipler 174 2.3. Mizah Ekolojisi ve İcraların İç Yapı Özellikleri 178 2.3.1. Mizah Ekolojisi ve Halk Grupları 178 2.3.1.1. Mizah Ekolojisi ve Yaş Grupları 189 2.3.1.2. Mizah Ekolojisi ve İlgi Grupları 193 2.3.1.2.1. Defineci Grubu ve Mizah 194 2.3.1.2.2. İtçiler/ İtçi Grubu ve Mizah 200 2.3.1.2.3. Avcılar ve Mizah 201 2.3.1.2.4. Kuşçular ve Mizah 204 2.3.1.2.5. Hayvancılar-Çiftçiler ve Mizah 206 2.3.1.2.6. Oturucular ve Mizah 207 2.3.1.2.7. Odacılar ve Mizah 208 2.3.2. Mizah Ekolojisi ve Sosyokültürel Ortam ile İlişkisi 221 2.3.2.1. Sözlü Kültür Ortamı ve Mizah 221 2.2.2.1.1. Anlatıya Dayalı Sözlü Türler ve Mizah İlişkisi 226 2.2.2.1.1.1. Ninni ve Mizah İlişkisi 227 2.2.2.1.1.2. Masal ve Mizah İlişkisi 229 2.2.2.1.1.3. Atasözü Mizah İlişkisi 237 2.2.2.1.1.4. Deyimler ve Mizah İlişkisi 244 2.2.2.1.1.5. Bilmece ve Mizah İlişkisi 247 2.2.2.1.1.6. Tekerleme ve Mizah İlişkisi 257 2.2.2.1.1.7. Mani ve Mizah İlişkisi 263 2.2.2.1.1.8. Türkü ve Mizah İlişkisi 266 2.2.2.1.1.9. Fıkra ve Mizah 275 2.2.2.1.1.10. Âşık Tarzı Yaratmalar ve Mizah İlişkisi 286 2.2.2.1.1.10.1. Halk Hikâyeleri 289 2.2.2.1.1.10.1.1. Dede Korkut Boyları 291 2.2.2.1.1.10.1.2. Köroğlu Destanı; Köroğlu Destanının Süleyman Usta Versiyonu 295 2.2.2.1.1.10.2. Âşık Tarzı Şiirler 307 2.3.2.2. Yazılı Kültür Ortamı ve Mizah 321 2.3.2.3. Elektronik Kültür Ortamı ve Mizah 330 2.3.2.3.1. Fotograf 333 2.3.2.3.2. Radyo 336 2.3.2.3.3. Kaset, Teyp, Walkman 344 2.3.2.3.4. Telefon 347 2.3.2.3.5. Televizyon 349 2.3.2.3.6. İnternet 363 2.3.3. Mizah İcracıları, İcraları, Katılımcıları ve İcra Ortamları 383 2.3.3.1. Mizah İcracıları 383 2.3.3.2. Mizah Katılımcıları 385 2.3.3.3. Mizah İcraları 387 2.3.3.4. İcra Ortamları 388 2.3.4. Mizah Ekolojisi Çerçevesinde Mizahi İcraların İşlevleri 389 2.3.5. Mizah Ekolojisi ve Kültür Ekonomisi İlişkisi 392 2.3.5.1. Mizah ve Kültür Ekonomisi 393 2.3.5.2. Mizah Ekolojisinin Eğlence ve Tüketim Kültürü Boyutu 409 2.3.5.2.1. Açık ve Kapalı Mekânlarda Eğlence, Tüketim Kültürü ve Mizah 409 2.3.5.2.2. Kasaba/Kent Merkezli Eğlence Deneyimlerinin Kırda Mizahi Boyut Kazanması 412 2.3.6. Mizah Ekolojisi ve Yemek İlişkisi 415 2.3.7. Mizah Ekolojisi ve Oyun İlişkisi 425 2.3.8. Mizah Ekolojisi ve Dil İlişkisi 443 BÖLÜM 3 466 YENİ BİR TÜR DENEMESİ: UYDURMA HALK HİKÂYELERİ 466 3.1. Uydurma Halk Hikâyeleri 466 3.1.1. Uydurma Halk Hikâyeleri Nedir? 466 3.1.2. Uydurma Halk Hikâyelerinin Diğer Türler Arasındaki Yeri ve Özellikleri 471 3.1.3. Uydurma Halk Hikâyelerinin Oluşum Süreci 475 3.2. Uydurma Halk Hikâyelerinin Yapısı ve İcrası 483 3.2.1. Uydurma Halk Hikâyelerinin İcracıları, Katılımcıları, İcraları ve İcra Bağlamları 483 3.2.1.1. Uydurma Halk Hikâyeleri İcracıları 483 3.2.1.1.1. Mizah Ustaları/Geleneğin Ustaları 483 3.2.1.1.2. Yaşamış Mizah Ustaları ve İcraları 489 3.2.1.1.2.1. Ömer Osman Emmi’nin Hikâyeleri (Ömer Osman Özkan) 492 3.2.1.1.2.2. Çolağın Hasan’ın Mizahi Şiirleri (Hasan Özkan) 497 3.2.1.1.2.3. Hüseyin Sevindik’in Oyun Çıkarmaları (Güzelin Hüseyin) 499 3.2.1.1.3. Yaşayan Mizah Ustaları ve İcraları 501 3.2.1.1.3.1. Yaşayan ve Alanda Kabul Gören Altı Mizah Ustasının Özellikleri 502 3.2.1.1.3.1.1. Cahit Özkan (Cikciğin Cahit) 505 3.2.1.1.3.1.2. Osman Kartal (Alman) 506 3.2.1.1.3.1.3. Nihat Polat (Tostos’un Nihat) 507 3.2.1.1.3.1.4. Mesut Pınar (Cüce Mesut) 508 3.2.1.1.3.1.5. Salih Delibaş (Çincibir) 508 3.2.1.1.3.1.6. Emrah Subaşı (Kara Receb’in Emrah) 509 3.2.1.1.3.2. Ustalarla Yapılan Mülakat ve Gözlemler Üzerinden Değerlendirmeler 510 3.2.1.1.3.2.1. Anlatanlar/İcracılar 512 3.2.1.1.3.2.2. Katılımcılar 522 3.2.1.1.3.2.3. Anlatılar/İcralar 529 3.2.1.1.3.2.4. Ortam/Bağlam 536 3.2.1.2. Uydurma Halk Hikâyeleri Katılımcıları 543 3.2.1.2.1. İcraya Doğrudan Etki Etmeyen Pasif Katılımcılar 543 3.2.1.2.2. İcraya Doğrudan Etki Eden Aktif Katılımcılar 546 3.2.1.2.3. İcracı, İcra ve Katılımcı İlişkisi 548 3.2.1.3. Uydurma Halk Hikâyeleri İcraları 554 3.2.1.4. Uydurma Halk Hikâyeleri Ortamları 556 3.3. Uydurma Halk Hikâyelerinin İşlevleri 559 3.4. Uydurma Halk Hikâyelerinin Yapısal Tahlili 564 3.4.1. Uydurma Halk Hikâyelerinin Konuları 564 3.4.2. Uydurma Halk Hikâyelerinde Dil ve Üslûp 565 3.4.3. Uydurma Halk Hikâyelerinde Şahıslar/Tipler 566 3.4.4. Uydurma Halk Hikâyelerinde Mekân 567 3.4.5. Uydurma Halk Hikâyelerinde Zaman 571 3.5. Uydurma Halk Hikâyeleri Örnekleri 572 3.5.1. Kara Receb’in Emrah’ın (Emrah Subaşı) Uydurma Halk Hikâyeleri 572 3.5.1.1. Karakol Uydurma Hikâyesi (A1) 572 3.5.1.1.1. Özet 572 3.5.1.1.2. Uydurma Biçimi 573 3.5.1.2. Askerlik Muayenesi Uydurma Hikâyesi (A2) 575 3.5.1.2.1. Özet 575 3.5.1.2.2. Uydurma Biçimi 575 3.5.1.3. Bekir ve Eşeği Uydurma Hikâyesi (A3) 576 3.5.1.3.1. Özet 576 3.5.1.3.2. Uydurma Biçimi 576 3.5.1.4. S’nin Doğumu ve Rüyası Uydurma Hikâyesi (A4) 576 3.5.1.4.1. Özet 576 3.5.1.4.2. Uydurma Biçimi 577 3.5.1.5. Binali’nin Hacı’nın Askerden Gelme Uydurma Hikâyesi (A5) 577 3.5.1.5.1. Özet 577 3.5.1.5.2. Uydurma Biçimi 577 3.5.2. Tostosun Nihat’ın (Nihat Polat) Uydurma Halk Hikâyeleri 578 3.5.2.1. Necmam’ın İtlerinin Boğuşması Uydurma Hikâyesi (A6) 578 3.5.2.1.1. Özet 578 3.5.2.1.2. Uydurma Biçimi 578 3.5.2.2. Danimarka’da Köy Düğünü Videosu Uydurma Hikâyesi (A7) 579 3.5.2.2.1. Özet 579 3.5.2.2.2. Uydurma Biçimi 579 3.5.2.3. Su Sulama (Cennet/Cehennem) Uydurma Hikâyesi (A8) 579 3.5.2.3.1. Özet 579 3.5.2.3.2. Uydurma Biçimi 580 3.5.3.3. Pantolon Uydurma Hikâyesi (A9) 581 3.5.3.3.1. Özet 581 3.5.3.3.2. Uydurma Biçimi 581 3.5.3. Salih Delibaş’ın Uydurma Halk Hikâyeleri 582 3.5.3.1. L. A.’nın Sığıra Durma Hikâyesi (A10) 582 3.5.3.1.1. Özet 582 3.5.3.1.2. Uydurma Biçimi 582 3.5.3.2. K’dan Mal Alma Uydurma Hikâyesi (A11) 584 3.5.3.2.1. Özet 584 3.5.3.2.2. Uydurma Biçimi 584 3.5.3.3. Biconik’in Bal Yeme Uydurma Hikâyesi (A12) 585 3.5.3.3.1. Özet 585 3.5.3.3.2. Uydurma Biçimi 586 3.5.3.4. Biconik’i Tilki Isırmasının Uydurma Hikâyesi (A13) 587 3.5.3.4.1. Özet 587 3.5.3.4.2. Uydurma biçimi 587 3.5.3.5. Esteban Uydurma Hikâyesi (A14) 587 3.5.3.5.1. Özet 587 3.5.3.5.2. Uydurma Biçimi 588 3.5.3.6. Eşşek Patosmala Uydurma Hikâyesi (A15) 589 3.5.3.6.1. Özet 589 3.5.3.6.2. Uydurma Biçimi 590 3.5.3.7. Yalçın’ın Soyunması Uydurma Hikayesi (A16) 592 3.5.3.7.1. Özet 592 3.5.3.7.2. Uydurma Biçimi 592 3.5.4. Osman Kartal’ın Uydurma Hikâyeleri 594 3.5.4.1. Hemşire Bey Uydurma Hikâyesi (A17) 594 3.5.4.1.1. Özet 594 3.5.4.1.2. Uydurma Biçimi 594 3.5.4.2. Güzellerin Cafer’in Şehirden Gelme Uydurma Hikâyesi (A18) 594 3.5.4.2.1. Özet 594 3.5.4.2.2. Uydurma biçimi 595 3.5.5. Mesut Pınar’ın Uydurma Hikâyeleri 596 3.5.5.1 Termos T..şak ile Kör Eşşek Uydurma Hikâyesi (A19) 596 3.5.5.1.1. Özet 596 3.5.5.1.2. Uydurma Biçimi 596 3.5.5.2. Melik’in Şemşamerine Girme Uydurma Hikâyesi (A20) 596 3.5.5.2.1. Özet 596 3.5.5.2.2. Uydurma Biçimi 597 SONUÇ 599 TABLOLAR 620 METİNLER 645 EKLER 723 KAYNAK KİŞİLER 723 KAYNAKLAR 731 TABLOLAR Tablo 1. Mizahi İçerikli Katmalı Kişisel Deneyim Anlatıları 638 Tablo 2. Uydurma Halk Hikayeleri 652 Yazılı kaynaklar itibariyle Eski Yunan’dan günümüze değin çeşitli yönleriyle hem insan merkezli hem de toplumsal anlamda ele alınmaya çalışılan mizahın, özellikle de yakın dönem araştırmalarında, toplumsal bağlamının ihmal edilip yazılı kaynaklar üzerinden araştırıldığı ve anlaşılmaya çalışıldığı görülmektedir. Bu çalışmada mizaha, şimdiye kadarki yazılı mizah kültürü ürünleri üzerinden yaklaşan mizah çalışmalarının aksine, dil, üretim, tüketim, sözlü, yazılı ve elektronik kültür ortamı, ekonomi, oyun, yemek ilişkileri bağlamında bütüncül bir bakış açısıyla yaklaşılmıştır. Bu anlamda, toplumsal grupların oyunlarında, yemek kültürlerinde, dillerinde, kültürel ortamlarında anlamlanan bir yapıda olan mizah, kültürel üretimler ve tüketimler bileşkesi olmasından hareketle ve işlev sahibi olan yapısıyla, belirli bir ekolojiye sahiptir. Bir giriş ve üç bölümden oluşan bu çalışmanın “Mizah” adlı ilk bölümünde, gülme ve mizah ana başlıkları altında mizahın, Batıdaki ve bizdeki ilişki içerisinde olduğu alanlar üzerinden günümüze kadarki tarihi seyri; “Mizah Ekolojisi” adlı ikinci bölümde, Türkiye’deki güncel mizahın ilişkili olduğu hemen tüm alanlar ve sözlü, yazılı, elektronik kültür ortamı üzerinden, ulusal ve yerel ekolojik durumu; “Yeni Bir Tür Denemesi:Uydurma Halk Hikâyeleri” adlı son bölümde ise, yeni bir tür denemesi, ayrıca daha önce ulusal veriler ışığında tarihsel seyri ve güncel durumu verilen Türk mizah ekolojisinin geleceğe yönelik yeni biçimlerinin yerel boyutu, köy odaları ve mizah ustaları üzerinden, araştırması yapılmıştır. Bu anlamda, “araştırma alanı” şeklinde kodlanan son bölüm, mizahi geleneklerle ilgili özel kodlar taşıyan, içerisinde çeşitli halk gruplarının olduğu yerel bir mizah ekolojisinin araştırması olmuştur. Türk mizahın, geçmişinin, bu gününün ve geleceğinin incelemesinin yapıldığı bu çalışmada, mizahın, sosyokültürel hayatın ve kültür ortamlarının hemen her alanına sızdığı tespit edilmiş, “üstünlük çağı” olan yaşadığımız yüzyıla uygun olarak yeni mizah yapma biçiminde üstünlüğün ve grup kimliğinin önemli olduğu saptanmıştır. |
