Doğu Anadoluda Elazığ Kuvaterner Volkanizmasının Yaşı ve Bölgenin Jeomorfolojik Evrimi ile Yükselimi Açısından Önemi

Autor: SEYREK, Ali, WESTAWAY, Rob, PRINGLE, Malcolm, YURTMEN, Sema, DEMİR, Tuncer, ROWBOTHAM, George
Jazyk: angličtina
Rok vydání: 2014
Předmět:
Zdroj: Volume: 17, Issue: 3 497-541
Turkish Journal of Earth Sciences
ISSN: 1300-0985
1303-619X
Popis: The eastern part of the Anatolian plateau in eastern Turkey has experienced dramatic landscape evolution in the Late Cenozoic, surface uplift having been associated with the disruption of former lake basins and the development of the modern high-relief landscape, incised by the upper reaches of the River Euphrates and its major tributary, the Murat. Overall, the altitude of the plateau decreases gradually westward, and it has been assumed that uplift on any given timescale has varied regionally in a similar manner. However, using the Ar-Ar method, we have dated an episode of basaltic volcanism around the city of Elazığ to ~1.8-1.9 Ma (two alternative calculation procedures give ages of 1885±16 ka and 1839±16 ka; both ±2s). The disposition of this basalt indicates no more than ~100 m of incision by the River Murat on this timescale in this area, in marked contrast to neighbouring localities where much more incision on similar timescales is indicated by the geomorphology. We interpret these variations as consequences of flow in the lower continental crust induced by surface processes, the flow being vigorous because the lower crust in this region is highly mobile due to the high Moho temperature. We thus suggest that the ~1.8-1.9 Ma Elazığ volcanism was triggered by outflow of lower crust following the emptying at ~2 Ma of the adjacent Malatya lake basin; the resulting local removal of part of this lower-crustal layer can also account for the limited amount of subsequent net crustal thickening and surface uplift that has occurred locally. Local patterns such as this are superimposed onto the regional westward tilting of the surface of the Anatolian Plateau, which has facilitated the disruption of former lake basins such as this.
Anadolu Platosunun do¤u kesimi Geç Senozoik’te dikkat çekici bir evrim geçirmifltir. Tektonik yükselmeler daha önce var olan göl havzalar›n›n tahrip olmas›na ve bu havzalarda F›rat nehri ve onun ana kolu olan Murat nehri taraf›ndan derince yar›lm›fl, yüksek rak›ml› topografyan›n meydana gelmesine sebep olmufltur. Genel olarak Anadolu Platosunun yükseltisi bat›ya do¤ru azalmaktad›r. Bu durum tektonik yükselme oranlar›n›n bat›ya do¤ru azalma e¤iliminde oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Bununla birlikte, Ar-Ar metodunun uygulanmas›yla Elaz›¤ yak›n›nda yüzeyleyen bazaltik karakterdeki volkanizman›n yafl›n›n 1.8–1.9 milyon y›l oldu¤unu ortaya konmufltur (iki farkl› hesaplama metodu Elaz›¤ volkanizmas› yafl›n›n 1885±16 ka ve 1839±16 ka aras›nda de¤iflti¤ini göstermektedir). Bazaltlar›n topografik durumundan anlafl›ld›¤› üzere volkanizman›n meydana geldi¤i zamandan günümüze kadar geçen sürede Murat nehri çal›flma sahas›nda yata¤›n› 100 m den fazla derinlefltirememifltir. Buna karfl›l›k, çal›flma sahas›na komflu alanlar›n günümüzdekü jeomorfolojik durumu ayn› zaman diliminde nehirlerin yataklar›n› derine kazma miktarlar›n›n daha fazla oldu¤unu göstermektedir. Nehirlerin yataklar›n› derine kazma oranlar›ndaki bu farkl›l›klar› yüzey proseslerinin sebep oldu¤u alt k›tasal kabuktaki ak›nt›lar›n rolüne ba¤lamaktay›z. Bu bölgedeki alt k›tasal kabuk yüksek moho s›cakl›¤›ndan dolay› daha mobil olup, kabuk içerisinde oluflan ak›nt›lar ise daha güçlüdür. Böylece 1.8–1.9 milyon yafl›ndaki Elaz›¤ volkanizmas› yaklafl›k olarak 2 milyon y›l önce komflu Malatya göl havzas›n›n d›fl drenaja (boflalmas›n›) ba¤lanmas›n› takip eden dönemde çal›flma sahas›ndaki alt k›tasal kabu¤un civar alanlara do¤ru ak›fl›n›n tetikledi¤i varsay›lmaktad›r. Alt k›tasal kabuktaki bu türden hareketlenmeler baz› sahalarda yerel olarak kabuk kal›nlaflmas›na ve tektonik yükselmelere sebep olmufltur. Bu türdeki yerel tektonik yükselmeler ayn› zamanda bat›ya do¤ru topyekün e¤imlenmifl olan Anadolu Platosu üzerine eklenmifltir. Bu durum Malatya göl havzas›nda oldu¤u gibi daha önce var olan göl havzalar›n›n ortadan kalkmas›na sebep olmufltur.
Databáze: OpenAIRE
Externí odkaz: