| Popis: |
Erken ve Orta Demir Çağlar boyunca Doğu Anadolu ve çevresinde varlık gösteren yivli keramikler, uzun bir süre Doğu Anadolu’nun Erken Demir Çağ göstergesi olarak kabul edilmiştir. Ancak bugün bahsi geçen keramiklerin Urartu merkezlerinde de ele geçmesinden dolayı Orta Demir Çağ’da da kullanım gördüğü konusunda şüphe yoktur. Bu konudaki en büyük problem höyük gibi tabakalı yerleşimlerden veya mezarlardan ele geçen yivli kapların Demir Çağ’ın hangi evresine tarihlendiği konusunda ortaya çıkmaktadır. Bunun en önemli nedeni höyüklerin hemen hemen tümünde Erken Demir Çağ tabaklarının zayıf olması ve mezarların hem Erken hem de Orta Demir Çağ olmak üzere uzun bir süre kullanım görmesinden kaynaklanmaktadır. Bu bağlamda yivli keramiklerle ilgili yapılan çalışmalarda bilim insanları genellikle çalıştıkları merkezler ölçeğinde tarihlendirme yoluna gitmişlerdir. Buna göre yivli çanak çömleklerle ilgili bu tür tarihlendirme önerileri, genellikle keramik üzerinden değil, tümüyle yivli keramiğin ele geçtiği kontekstin tarihi üzerinden yapılmıştır. Zira Erken ve Orta Demir Çağ’da varlık gösteren yivli çanak çömleklerde, görünürde mal özelliği veya kap formu açısından belirgin farkların bulunmayışı bilim insanlarını bu şekilde kontekst üzerinden tarihlendirme yapma eğilimine yöneltmiştir. Dolayısıyla tez konumuz kapsamında ele alınan bu çalışma, yivli çanak çömleklerin mal grupları, kültür bölgeleri ve tipolojisi açısından değerlendirildiği tek çalışma olma özelliğine sahiptir. Mal grupları açısından değerlendirildiğinde yivli keramiklere ait çeşitli mal grupları tespit edilmiş ve bunların kültür bölgeleri oluşturulmuştur. Elazığ-Malatya, Erzurum-Kars, Van ve Güneydoğu olmak üzere çeşitli bölgelerde varolan tipik mal özellikleri ortaya konmuştur. Tipolojik açıdan ise toplam 46 tip yivli çanak çömlek tespit edilmiş ve bunların bölgesel dağılımı ve tarihlendirmeleriyle ilgili çeşitli önerilerde bulunulmuştur. Bunlardan belirli kap tiplerinin sadece Erken ve Orta Demir Çağı’na tarihlendiği anlaşılırken, bir kısmının da hem Erken, hem de Orta Demir Çağ olmak üzere uzun bir süre kullanım gördüğü tespit edilmiştir. Sonuç olarak yivli çanak çömleklerle ilgili Doğu Anadolu için genel bir tarihlendirme yapılmış ve buna göre söz konusu keramiğin en erken M.Ö. 1200’de ortaya çıktığı ve Urartu’nun yıkılışına kadar yaklaşık 600 yıllık bir süreçte varlık gösterdiği anlaşılmaktadır. Yivli keramiklerdeki farklı mal grupları bunların tek bir etnik gruba ait olmadığını ve bunları kullanan halkların farklı etnik gruplardan oluştuğunu göstermektedir. Bu dönemde Doğu Anadolu Bölgesin’de varlık gösterdiği bilinen Nairi, Uruadri ve Diauehi olmak üzere birçok farklı halk grubunun bu keramiği kullandığı anlaşılmaktadır. |
