The sanctuary of Zeus Krezimos in Metropolis in Ionia

Autor: Christina Sponsel, Serdar Aybek, Boris Dreyer
Jazyk: němčina
Rok vydání: 2018
Předmět:
Zdroj: Gephyra, Vol 15, Pp 71-94 (2018)
ISSN: 2651-5059
1309-3924
Popis: Metropolis akropolisinin kuzey yamacindaki kayalik bolumun hemen onunde bulunan Zeus Krezi­mos kutsal alani, antik kentte yeri kesfedilen ilk kult merkezi olarak kabul edilmektedir. Kesin yeri henuz bilinmemesine karsin akropoliste oldugu dusunulen kentin tanrisi Ares’e ait kult merkezi ise bu durumda istisnai bir durum teskil etmektedir. Ares’ten daha eski olan tek kult merkezi ise kente adini veren Ana Tanrica’nin kutsal magaralaridir. Kentin 5 km disinda, Uyuzdere mevkiinde yer alan bu kutsal magaralarda Ana Tanrica’ya tapim Hiristiyanlik Donemi’ne kadar surmustur. 2015 yilinda kesfedilen Zeus Krezimos kutsal alanindaki kazilarda stylobat (sutun tasiyici) bloklarinin takip edilmesi sirasinda bazilari yazitli olan sutunlar, bir sunak parcasi ve bir heykel kaidesinin tespit edilmesi heyecan yaratmistir. Sutunlarin tasiyici ozelliklere sahip olup olmadigi henuz kesinlik kazanmamistir. Avluyu cevreleyen sutun tamburlarinda yer alan yazitli bolumler avluya bakacak sekilde duzenlenmistir. Stylobat yuzeyine dikilen sutunlarin alt capi yer yer disari tasmaktadir ve bu durum ikinci kullanim olma ihtimalini akla getirmektedir. Avlu yerel kirec tasi plakalarla kaplidir. Bu alanda gerceklestirilen bir sondaj calismasi sonucunda tabanin moloz tas ve mermer parcalariyla dolduruldugu anlasilmistir. Ayrica sutunlarin arkasinda yer alan, kutsal alaninin kuzey ve dogu bolumlerinde kult torenlerinde kullanilmis olabilecegi dusunulen odalar ortaya cikarilmistir. Bununla beraber ana kayanin belirli bir bolumunun duzenli bir sekilde kesilerek mimari yapilanmayla ic ice gecmesi Metropolis’te simdiye kadar karsilasilmayan bir insa teknigi olarak dikkat cekmektedir. Me­kânin Gec Antik Donem’de duzenleme gecirdigini gosteren mozaik taban, ince horasan harciyla sivanmis bir hazne veya su kanali, kucuk mekânlar ve Hiristiyan mezarlari dikkat cekicidir. Yazitlar uzerinde yapilan calismalar sonucunda, bu alanin Metropolis’te daha onceden varligi bilinen fakat yeri bilinmeyen Zeus Krezimos’a adanmis bir kult (tapinim) alani oldugu anlasilmistir. Bu kultle beraber Metropolis’te tapim goren Hera ve Ares kultlerinin de yazitlar araciligiyla bilinmesine karsin simdiye kadar hicbirinin kentteki kesin yerlerinin saptanamamis olmasi bakimindan Zeus Krezimos kult alaninin bulunmasi, Metropolis’te bir kult alanin kesin yerinin ilk kez kesfi acisindan buyuk oneme sahiptir. Kutsal alanin buyuk bir kayalik alanin hemen onunde ve kayaya entegre bir sekilde yapilmasi Anadolu’da erken caglardan beri bilinen tanri ve tanricalara daglarda ve kayalik yuksek alanlarda tapinma geleneginin bir devami olarak Metropolis’te de kendini gostermektedir. Yazitlar uzerinde yapilan calismalarda bu kultun su ile ilgili bir baginin oldugu kultte gorevli memurlardan birinin Yunanca hydrobaphos sifatindan anlasilmaktadir. Bu da bize kaya ve kayadan cikan kaynak suyuyla iliskili bir torensel ayin konusunda ipuclari sunmaktadir. Bugun kayalik alanda herhangi bir su kaynagina rastlanmasa da kultun aktif oldugu caglarda boyle bir su kaynaginin kayalik alandan ciktigi dusunulmektedir. Bu acidan Zeus Krezimos epitetli kultun su, bereket ve bollukla iliskili yerel bir kult oldugu dusunulmektedir. Kelime koku acisindan Krezimos epitetinin anlami tam olarak anlasilamamis olmakla birlikte Tegea, Sparta ve Argos sinirinda yer alan Antik Kresion ( Κρήσιον ) Dagi ile iliskilendirilebilir. Krezimos belki de Metropolis’e ozgu yerel anlam tasiyan bir sifattir. Latince kelime kokeni bakimindan “crescere” yani bitkilerin ve yesilligin buyumesi anlamina gelen bir sifat ile benzerlik tasidigindan, Metropolis’e bereket ve bolluk getiren koruyucu Zeus seklinde aciklanma­ya calisilmaktadir. Anadolu’da Zeus’un bereket ile baglantili olan benzer kultlerine rastlanmasi bu dusunceyi desteklemektedir. Zeus Krezimos kultunun Metropolis’e ozgu oldugu yazitlarla da desteklenmektedir. Kutsal alanda bulunan yazitli sutun tamburlarinda burada gorevli rahip ve rahibelerin isim listeleri yer almakta ve bu isimlerin birbiriyle akrabalik iliskisi icerisinde olan kisilerden olustugu anlasilmaktadir. Gecmis yillarda gerceklestirilen calismalarda kentte varligi bilinen Ares kultu ile iliskili yazitli sutun tamburlari bulunmus, bu tamburlar uzerinde tipki Zeus Krezimos kutsal alaninda oldugu gibi kult alaninda gorevli personelin isim listelerine yer verilmistir. Zeus Krezimos kultu hiyerarsik olarak Ares kultunun gerisinde kalsa da her iki kutsal alanda gorevli personelin isimlerine bakildiginda ayni aileye mensup kisiler olduklari ve bu durumu uzun sure kararli bir sekilde surdurdukleri anlasilmaktadir. Aile bireyleri aile icerisindeki pozisyonlarini kultte de uygulamislardir. Bu pozisyonlara gore bazilari rahip bazilari da daha sik bicimde “ Odrogos ” olarak gorulur. Ailedeki kadinlar rahibe, hydrobaphos veya hizmetli olarak gorevlendirilmislerdir. “ Hermas ” epitetli gorevlilerin de dini rituel esnasinda rahip olarak gorev yaptigi dusunulmektedir. Yazitlarin Turkce Cevirileri: a. (1. Liste) Buyuk Zeus Krezimos rahibi: Apollonius’un oglu, Metrodoros’un torunu, Tertullianus. Rahibe: Rahibin annesi, Perigenis. Tertullianus’un kizi, Hydrobaphos, Moskhion. Hermas: Oikeios’un oglu, Gaius. Memur(e): Synesis. Memurlar: Dionysios’un oglu Oikeios, Demetrios, Titus Flavius Tatianos. Odrogos: Aleksandros. (2. Liste) Buyuk (Zeus Krezimos) rahibi: Aleksimakhos’un torunu, Eilamoas’un oglu, Menekration. Rahibe: Attalos’un kizi, (sc. rahibin) annesi, Attalis. Hermas: - - b. Buyuk Zeus Krezimos rahibi: Artemidoros’un torunu, III. Attalos’un oglu, Attalos. Rahibe: Rahibin annesi, Stratonike. Hermas: Claudius Nikephoros. Hydrobaphos, Paula. Memur(e): Rahibin yegeni, Herais. Memurlar: Aleksandros, Rhodanthos, Trophimos, Artemas. Odrogos: Alexandros. c. Buyuk (Zeus Krezimos) rahibi : - - , Ilamoas’in oglu, A-[ - - d. (Z. 4) - - Hydro]baphos - - (Z. 6) [Memur]lar: - - Alekssandro - - - Paramono - - - e. - - (Z. 3) Hermas: - - Hydro[baphos: Ap]phion. Memur(e): [ - - ] ia, Menogenes’in kizi. [Memur:] Onesimos III. Da-[ - - Od]rogos: Aleksandros. f. [ Buyuk Zeus Krezimos Tiberius Claudius rahibi]: [-’nin oglu, Thallos; Rahibe -] [rahibin annesi, ais. Her]mas: [- - ’in oglu], Artemas. Hydrobaphos [ - - -]. Mermur(e): Claudia Aleks[andra? - - Memur]lar: Tiberius Claudius Aleks[andros, rahibin oglu (?) - - -]trios [ - - - . g. Buyuk ( Zeus Krezimos) rahibi: Eukrates’in torunu, Timagenes’in oglu, Ti]magenes. [Rahibe]: (Ra­hip)[’in annesi, Polla. Her]mas: Apollonios III. Hydrobaphos Straton[is, Me]mure: Tykhe, Memur[lar: Ruf[us …]’un oglu, Pri]migenes. h. Buyuk . i. Buyuk Zeus Krezimos rahibi : Agathopus’un oglu, Tatianos. Hermas: Rahibin kardesi, - -panos. Rahibe; Rahibin annesi, -a, Elpis. Hydrobaphos: Rahibin yegeni, Memurlar ?: Menestheus’un oglu … n. Buyuk Zeus Krezimos rahibi ?, Menekrates’in oglu; Rahibe Euemeria, Hydrobaphos …. Memurlar …. Hermes …; Odrogos, Aleksandros. p. Odr]ogo[s s. Buyuk (Zeus Krezimos) rahibi Epiktetos’un oglu, Metrodoros, Aleksandros. Rahibe: Rahibin annesi, Paranomos’un esi, Thallusa. Hermas, Soteros. Hydrobaphos, Maxima. Memurlar: Asiatike ve Athenagoras. Odrogos, Aleksandros. t. Buyuk Zeus rahibi Abaskantos II. Rahibe: Rahibin annesi, Myrtos. Hermas, Soter. Hydrobaphos, Rahibin kiz kardesi, Myrtos. Memur(e): Kharitos. Memurlar: Glykon, Apellas, Zotikos. Odrogos, Aleksandros. u. Buyuk Zeus (Krezimos) icin Zotas’in oglu, Diopompos, Arkhelaos rahip olarak bunu diktirdi.
Databáze: OpenAIRE
Externí odkaz: