| Popis: |
TÜRKİYE’DE VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ YARGI AŞAMASINDA ÇÖZÜMLENMESİ Huriye ÖNCEL Yüksek Lisans Tezi, Maliye Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mustafa Ali SARILI 2020, XIV + 118 sayfa Devletin kamusal gelir kaynakları denildiğinde akla ilk gelen gelir kaynağı vergilerdir. Vergiler belli bir süreç takip edilerek ve vergi kanunlarına uyularak hazineye gelir olarak girmektedir. Vergi kanunlarının uygulanmasından veya yorumlanmasından kaynaklanan bazı durumlarda idare ile mükellef arasında uyuşmazlıklar ortaya çıkabilmektedir. Vergi uyuşmazlığı; vergi alacaklısı (kamu idaresi) ile vergi borçlusu (kişi veya kurumlar) arasında vergisel işlemler nedeniyle yaşanan sorunları ifade etmektedir. Bunun yanında vergi mevzuatının karmaşık ve çok olması, ekonomik koşullara uyum sağlamak amacıyla vergi kanunlarının sık sık değişmesi ve gerek idare gerekse mükellefin bu değişimlere uyum sağlayamamasından kaynaklı hatalar yapması da bazı vergi uyuşmazlıklarına neden olmaktadır. Mükellef ile idare arasında çıkan uyuşmazlıkların çözümünde iki yol mevcuttur. Bu yollardan ilki idari çözüm yolları, diğeri ise yargısal çözüm yollarıdır. Mükellefler uyuşmazlığın çözümünde diledikleri yolu kullanabilirler. Yargı yoluna başvurabilmek için idari çözüm yollarının tüketilmesi zorunluluğu yoktur. Çalışmanın konusu, vergi uyuşmazlıklarının yargı aşamasında çözümlenmesi olmakla birlikte, uyuşmazlıkların çözümünde kullanılan diğer bir yol olan idari aşamada çözüm yollarına da kısaca değinilmiştir. Ayrıca uyuşmazlıklarda kullanılabilecek alternatif yollar, bazı yabancı ülkelerin vergi yargı sistemleri ve uyuşmazlıkların yargıda çözümlenmesine dair verilerin yorumlanması ve bunun sonucunda bazı çözüm önerileri sunulmuştur. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI..............................................................................................iii BİLİMSEL ETİK BİLDİRİM SAYFASI...............................................................................iv ÖZET....................................................................................................................................... v ABSTRACT ...........................................................................................................................vi ÖNSÖZ..................................................................................................................................vii TABLOLAR DİZİNİ............................................................................................................xiii KISALTMALAR DİZİNİ ....................................................................................................xiv GİRİŞ....................................................................................................................................... 1 1. BÖLÜM.............................................................................................................................. 3 1. UYUŞMAZLIK KAVRAMLARI VE VERGİ UYUŞMAZLIĞI ...................................... 3 1.1. Uyuşmazlık Kavramı ................................................................................................... 3 1.2. Vergi Uyuşmazlığı....................................................................................................... 3 1.2.1. Vergi Uyuşmazlığının Tarafları......................................................................... 4 1.2.1.1. Vergi alacaklısı olan devlet................................................................... 5 1.2.1.2. Vergi borçlusu olan mükellef................................................................ 6 1.3. Vergi Uyuşmazlığının Ortaya Çıkış Zamanı ............................................................... 7 1.4. Vergi Uyuşmazlığının Ortaya Çıkış Nedenleri............................................................ 7 1.4.1. Vergilendirme İşleminin Hukuka Aykırılığı ..................................................... 8 1.4.2. Vergi İncelemeleri Sonucunda Ortaya Çıkan Eksiklikler.................................. 8 1.4.3. Hatalı Vergi Tarhiyatı ve Ceza Uygulaması...................................................... 9 1.4.4. Matrahın Düşük Beyanı................................................................................... 10 1.4.5. Verginin Ödenmemesi..................................................................................... 10 1.4.6. Diğer Nedenler................................................................................................. 10 1.5. Vergi Uyuşmazlıklarının Çözüm Yolları................................................................... 11 1.5.1. Vergi Uyuşmazlıklarının İdari Aşamada Çözümlenmesi................................ 11 1.5.2. Vergi Uyuşmazlıklarının Yargı Aşamasında Çözümlenmesi.......................... 11 ix 1.6. Vergi Uyuşmazlıklarının İdari Aşamada Çözümlenmesi .......................................... 12 1.6.1. Uzlaşma ........................................................................................................... 12 1.6.1.1. Tarhiyat öncesi uzlaşma ...................................................................... 14 1.6.1.2. Tarhiyat sonrası uzlaşma..................................................................... 16 1.6.2. Üst Makama Başvuru ...................................................................................... 18 1.6.3. Pişmanlık ve Islah............................................................................................ 19 1.6.4. Vergi Cezalarında İndirim ............................................................................... 20 1.6.5. Vergi Hatalarının Düzeltilmesi........................................................................ 21 1.6.6. İzaha Davet ...................................................................................................... 24 1.7. Vergi Uyuşmazlıklarının Alternatif Çözüm Yolları .................................................. 27 1.7.1. Ombudsman..................................................................................................... 29 1.7.2. Müzakere ......................................................................................................... 33 1.7.3. Tahkim............................................................................................................. 34 1.7.4. Arabuluculuk ................................................................................................... 34 1.7.5. Uzlaşma- Uzlaştırma ....................................................................................... 35 1.7.6. Sulh.................................................................................................................. 36 1.7.7. Bilirkişilik ........................................................................................................ 36 1.7.8. Üst Makama Başvuru ...................................................................................... 37 1.7.9. Erken Tarafsız Ön Değerlendirme................................................................... 37 1.7.10. Vakıaların Saptanması................................................................................... 38 1.7.11. Kısa Yargılama .............................................................................................. 38 1.8. Alternatif Yolların Karşılaştırılması .......................................................................... 39 2. BÖLÜM............................................................................................................................ 41 2. TÜRKİYE’DE VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ YARGISAL ÇÖZÜM SÜRECİ ....................................................................................................................... 41 2.1. Vergi Yargısı Kavramı ve Kapsamı........................................................................... 41 2.2. Vergi Yargısının İşlevleri .......................................................................................... 43 2.2.1. Yargısal Denetim İşlevi ................................................................................... 43 x 2.2.2. Hukuki Güvenliği Sağlama İşlevi.................................................................... 43 2.2.3. Vergi Adaletini Sağlama İşlevi........................................................................ 44 2.2.4. Uyuşmazlıkları Çözüme Kavuşturma İşlevi.................................................... 44 2.2.5. İçtihat Oluşturma İşlevi ................................................................................... 45 2.3. Vergi Yargılamasında Temel Olan İlkeler................................................................. 45 2.3.1. Re’sen Araştırma İlkesi ................................................................................... 46 2.3.2. Yazılılık İlkesi ................................................................................................. 46 2.3.3. Delil Serbestisi İlkesi....................................................................................... 47 2.3.4. Toplu Yargılama Usulü İlkesi ......................................................................... 47 2.3.5. Kıyas Yasağı İlkesi .......................................................................................... 48 2.3.6. Ekonomik Yaklaşım İlkesi .............................................................................. 48 2.4. Türkiye’de Vergi Yargısının Tarihsel Gelişimi......................................................... 49 2.4.1. Cumhuriyet Öncesi Dönem ............................................................................. 49 2.4.2. Cumhuriyet Dönemi ........................................................................................ 51 2.4.2.1. 1982 yılı öncesi dönem ....................................................................... 51 2.4.2.2. 1982 yılı sonrası dönem ...................................................................... 53 2.5. Türk Vergi Yargısında Görevli Olan Organlar.......................................................... 53 2.5.1. Vergi Mahkemeleri.......................................................................................... 54 2.5.2. Bölge İdare Mahkemesi................................................................................... 56 2.5.3. Danıştay ........................................................................................................... 58 2.6. Türkiye’de Vergi Yargılama Süreci .......................................................................... 61 2.6.1. Vergi Davalarının Niteliği ve Konusu............................................................. 61 2.6.2. Vergi Davasının Tarafları ................................................................................ 62 2.6.2.1. Davacı.................................................................................................. 62 2.6.2.2. Davalı .................................................................................................. 63 2.6.3. Vergi Davasını Açmaya Yetkili Olanlar.......................................................... 63 2.6.4. Vergi Davası Açma Süreleri............................................................................ 64 xi 2.6.5. Dava Açılabilecek Görevli ve Yetkili Vergi Mahkemesi................................ 66 2.6.6. Vergi Dava Dilekçesinin İçeriği ...................................................................... 66 2.6.6.1. Aynı dilekçe ile dava açılabilecek durumlar....................................... 67 2.6.6.2. Dilekçenin verilmesi üzerine uygulanacak işlemler............................ 68 2.6.7. Vergi Davasının Görüşülmesi.......................................................................... 69 2.6.8. Tebligat ve Cevap Verme ................................................................................ 70 2.6.9. Yürütmenin Durdurulması............................................................................... 71 2.6.10. Mahkeme Kararlarının Sonuçları .................................................................. 73 2.7. Türkiye’de Vergi Mahkemesi Kararlarına Karşı Başvurulabilecek Kanun Yolları...................................................................................................................... 74 2.7.1. 6545 Sayılı Kanun Öncesi Mevcut Durum...................................................... 74 2.7.2. 6545 Sayılı Kanun ile Oluşan Yeni Sistem ..................................................... 75 2.7.3. Olağan Kanun Yolları...................................................................................... 75 2.7.3.1. İstinaf yolu........................................................................................... 76 2.7.3.2. Temyiz yolu......................................................................................... 78 2.7.4. Temyiz ve İstinaf İşlemlerinde Yürütmenin Durdurulması............................. 80 2.7.5. Olağanüstü Kanun Yolları ............................................................................... 80 2.7.5.1. Kanun yararına temyiz ........................................................................ 80 2.7.5.2. Yargılanmanın yenilenmesi yolu ........................................................ 81 2.8. Kanun Yolundan Vazgeçme Müessesesi................................................................... 82 2.9. Vergi Yargısında Bazı Yabancı Ülke Uygulamaları ................................................. 85 2.9.1. Vergi Yargısında Bazı Yabancı Ülke Uygulamaları ....................................... 85 2.9.1.1. Federal vergi yargısı............................................................................ 86 2.9.1.2. Eyalet vergi yargısı.............................................................................. 87 2.9.2. Almanya’da Vergi Yargısı............................................................................... 87 2.9.2.1. Mali mahkeme..................................................................................... 88 2.9.2.2. Federal mali mahkeme ........................................................................ 88 2.9.3. Fransa’da Vergi Yargısı................................................................................... 88 xii 2.9.4. İngiltere’de Vergi Yargısı................................................................................ 89 3. BÖLÜM............................................................................................................................ 91 3. TÜRKİYE’DE VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ YARGIDA ÇÖZÜMÜNE İLİŞKİN VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ, ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ .................................................................... 91 3.1. Türkiye’de Vergi Uyuşmazlıkların Yargıda Çözümüne İlişkin Verilerin Değerlendirilmesi .................................................................................................... 91 3.1.1.Vergi Mahkemelerine Gelen Dosya Sayıları.................................................... 92 3.1.2. Vergi Mahkemelerinde Karara Bağlanan Dosya Sayıları................................ 93 3.1.3. Vergi Mahkemelerinde Davaların Ortalama Görülme Süreleri....................... 93 3.1.4. Vergi Mahkemeleri Tarafından 2018 Yılında Verilen Karar Oranları............ 94 3.1.5. Bölge İdare Mahkemelerine Gelen Dosya Sayıları ......................................... 94 3.1.6. Bölge İdare Mahkemelerinde Karara Bağlanan Dosya Sayıları...................... 95 3.1.7. Bölge İdare Mahkemelerinde Davaların Ortalama Görülme Süreleri............. 96 3.1.8. Bölge İdare Mahkemelerine 2018 Yılında Başvuru Türüne Göre Gelen Dosya Oranları ................................................................................................. 96 3.1.9. 2018 Yılı Yürütmenin Durdurulması Kararlarına Karşı Yapılan İtirazlara İlişkin Dosya Sayıları........................................................................ 96 3.1.10. 2018 Yılı Bölge İdare Mahkemesinde İstinaf Geliş Türüne İlişkin Dosyalarda Verilen Kararlar ............................................................................ 97 3.1.11. Danıştay ve Dairelerine Gelen 2018 Yılı Dosya Sayıları.............................. 98 3.1.12. Danıştay’da İlk Derece İnceleme ve Temyizen İnceleme Üzerine Gelen 2018 Yılı Dosya Sayıları ..................................................................... 100 3.2. Türkiye’de Türk Vergi Yargısında Ortaya Çıkan Sorunlar ve Çözüm Önerileri ............................................................................................................................... 101 4. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ................................................................ 105 5. KAYNAKLAR............................................................................................................... 111 ÖZGEÇMİŞ ....................................................................................................................... 118 |
